Նուիրւում է կատարեալ անկախութեան 25-ամեայ տարեդարձին
1919թ. Մայիսի 28-ին 6-դարեայ երկարատեւ ընդմիջումից յետոյ, հայ ժողովուրդը կարողացաւ կերտել իր պետականութիւնը Պատմական Հայաստանի մի փոքր տարածքի վրայ։ Իրականացաւ տարիներ շարունակ օտար նուաճողի լծի տակ հեծող իւրաքանչիւր հայի նուիրական իղձն ու երազանքը։ Յաղթանակեց հայ ժողովրդի գոյատեւման եւ յարատեւման անկոտրում կամքը։ Իսկ անկախութիւնը ձեռք բերուեց Սարդարապատի ճակատամարտի յաղթանակով։ Համառօտակի կանգ առնելով անցեալի վրայ նշենք, որ 1878 թ. Յունիսին գումարուած Պերլինի վեհաժողովից յետոյ, երբ հայկական հարցը միջազգային բնոյթ ընդունեց սուլթանական կառավարութեան ազգային եւ կրօնական հալածանքները մեծ չափերի հասան։ Առանձին թուրք պետական գործիչներ բացայայտ յայտարարում էին Օսմանեան կայսրութիւնում հայ ազգը բնաջնջելու մասին։ Եւ այդպէս 1894թ. Սասունի եւ այլ հայաբնակ վայրերում, ինչպէս նաեւ Կ. Պոլսում տեղի ունեցած ահաւոր կոտորածներին զոհ գնացին մօտ 300,000 անմեղ հայեր։ Այդքան էլ ստիպողաբար լքեցին իրենց բնօրրանը եւ տարագրուեցին օտար ափեր։
Առաջին Համաշխարհային Պատերազմի նախօրէին արեւմտահայութեան վիճակը առ աւելի վատթարացաւ, իսկ 1915-16 թուականներին երիտթուրքերի կառավարութեան կիրառած ցեղասպան քաղաքականութեան հետեւանքով արեւմտահայութիւնը կանգնեց իսպառ ոչնչացման վտանգի առջեւ, տալով մէկուկէս միլիոնից աւելի անմեղ զոհեր։ Պատերազմի վերջաւորութեան ստեղծուած քաղաքական նպաստաւոր պայմանների առկայութեամբ Թուրքիան նպատակադրուեց ընդհանրապէս նուաճել եւ հայաթափել Արեւելեան Հայաստանը եւս։
Այդ ընթացքում ռուսական զօրքի հեռացումով հայ ժողովուրդը կանգնեց թուրքական բանակի ներխուժման սպառնալիքի առջեւ։ 1918թ. սկզբին թուրքերը յարձակման անցան ոչ միայն նուաճելով Թուրքիայի տարածքում գտնուող Հայաստանը, այլեւ գրաւելով Ռուսաստանի հովանաւորութեան տակ գտնուող Արեւելեան Հայաստանի գիւղերն ու քաղաքները, ընդհուպ հասնելով Ալեքսանդրապոլի (Գիւմրի) մատոյցները եւ գրաւեցին այն Մայիսի 15-ին։ Այնուհետեւ թուրքական բանակի մի խմբաւորում շարժուեց Արարատեան դաշտ՝ Երեւանը գրաւելու նպատակով, իսկ միւսը՝ դէպի Մեծ Ղարաքիլիսա (այժմ՝ Վանաձոր)։ Մայիսի 21-ին գրաւեցին Սարդարապատ գիւղն ու երկաթուղային կայարանը։
Հայ ժողովուրդը կանգնեց լինել-չլինելու, կենաց մահու վտանգի առջեւ։ Փրկութեան համար միայն մէկ ճանապարհ կար։ Ոտքի կանգնել միասնական ուժերով եւ հակահարուած տալ թշնամուն։ Այդպէս էլ եղաւ։ Երեւանի եւ հայրենի երկրի պաշտպանութեան համար համախմբուեցին հասարակութեան բոլոր խաւերը, քաղաքական կուսակցութիւնները, հոգեւորականները, որոնք հեղեղի նման ռազմի դաշտ դուրս գալով միահամուռ միացան հայկական սակաւաթիւ կանոնաւոր զօրամասերին։ Մի քանի օր տեւած յամառ ու ծանր մարտերից յետոյ կոտրեցին թշնամու դիմադրութիւնը։ Թուրքական զօրքը պարտութիւն կրելով նահանջեց դէպի Ալեքսանդրապոլ։ Միւս կողմից Պաշ Ապարանի հայկական զօրամասը Մայիսի 23-27-ին, ոչ միայն կասեցրեց թուրքական զօրքի առաջխաղացումը, այլեւ լիակատար պարտութեան մատնելով, ստիպեց հակառակորդին խուճապահար փախուստի դիմել։ Նոյնը տեղի ունեցաւ նաեւ Ղարաքիլիսայի շրջանում։
Սարդարապատի հերոսամարտում իրենց խիզախ գործողութիւններով մարտնչեցին
Զէյթունցիների հեծեալ գունդը,
Երզնկայի հետեւակային գունդը,
Իգտիրցի աշխարհազօրայինները,
Մակուի գումարտակը,
Խնուսի գունդը,
Մշեցիների ջոկատը,
ինչպէս նաեւ Երեւանի եւ շրջակայ գիւղերից հաւաքուած աշխարհազօրայինները։ Իսկ վերջնական յաղթանակը ձեռք բերուեց հայկական կանոնաւոր զօրամասերի եւ կամաւորական վաշտերի համատեղ գործողութիւններով, ռազմական մեծ փորձ ունեցող հմուտ զօրավարների հրամանատարութեան ներքոյ։ Ահա նրանք.
Զօրավար՝ Թովմաս Նազարբեկեան
Զօրավար՝ Մովսէս Սիլիկեան
Գնդապետ՝ Դանիէլ Բեկ Փիրումեան
Գնդապետ՝ Պօղոս Փիրումեան
Արամ Մանուկեան
Դրաստամատ Կանայեան (Դրօ)
Գարեգին Նժդեհ եւ շատ ու շատ ուրիշներ։
Սարդարապատի, Պաշ Ապարանի, Ղարաքիլիսայի հերոսամարտերի արդիւնքն եղաւ այն, որ հայ ժողովուրդը ոչ միայն փրկուեց թուրքական ոչնչացման ծրագրից, այլեւ յաղթանակեց երկար տարիների ազգային ազատագրական պայքարը եւ Արեւելեան Հայաստանի մի փոքր հատուածում կերտեց ազգային անկախ պետականութիւնը։
1918թ. Մայիսի 28-ին Թիֆլիսում գտնուող Հայոց Ազգային Խորհուրդը հռչակեց Հայաստանի անկախութիւնը եւ Յունիսի կէսերին կազմելով Հայաստանի Հանրապետութեան առաջին կառավարութիւնը վարչապետ Յովհաննէս Քաջազնունու գլխաւորութեամբ հաստատուեց Երեւանում։ Յետագայում այդ պաշտօնը յաջորդաբար վարեցին նաեւ Ալեքսանտր Խատիսեանը, Համազասպ Օհանջանեանը, Սիմոն Վրացեանը։ Բոլորն էլ պատկանում էին Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեանը։ 1919թ. կէսերին Հայաստանի ներքին իրավիճակը բաւականին կայունացաւ։ Դժբախտաբար, արտաքին աշխարհում, յատկապէս Ռուսաստանում տեղի ունեցած քաղաքական փոփոխման պատճառով, 1920թ. Դեկտեմբերի 2-ին Հայաստանը խորհրդայնացուեց։ Իշխանութիւնը անցաւ բոլշեւիկ համայնավարների ձեռքը։ Յետագայում վերակառուցման եւ հրապարակայնութեան կարգախօսի շարժման հետեւանքով փլուզուեց Խորհրդային Միութիւնը։ 1991թ. Սեպտեմբեր 21-ին հռչակուեց Հայաստանի անկախ Հանրապետութիւնը։
Հարկ է նշել, որ երկարատեւ տարիների ընթացքում հայրենի ժողովրդի ներդրած ջանադիր աշխատասիրութեան շնորհիւ, Հայաստանը աննախընթաց վերելք ապրեց մշակութային, գիտութեան, քաղաքաշինութեան, ինչպէս նաեւ արդիւնաբերութեան առանձին ճիւղերում։
1991թ. Սեպտեմբերի 21-ին Հայաստանում անցկացուեց անկախութեան մասին հանրաքուէ։ Արդիւնքում՝ 1991թ. Սեպտեմբեր 23-ին Հայաստանի խորհրդարանը հիմք ընդունելով ժողովրդական հանրաքուէի արդիւնքները միաձայն որոշում կայացրեց եւ հռչակեց Հայաստանի Հանրապետութեան անկախութիւնը։
Այնուհետեւ Հոկտեմբեր 16-ին նախագահ ընտրուեց Լեւոն Տէր Պետրոսեանը։
Այդպիսով կարճ ժամանակ անց Հայաստանի Հանրապետութիւնը ստացաւ միջազգային պատշաճ ճանաչում եւ անդամագրուեց Միացեալ Ազգերի Կազմակերպութեան։
Այս օրերին Հայաստանում եւ Սփիւռքում հայ ժողովուրդը խորը ցնծութեամբ նշում է Հայաստանի կատարեալ Անկախութեան 25-ամեայ տարեդարձը։