Անկախ Հայաստանի պատկերը. Իրարանցումէն եւ տօնական բաժակներէն անդին

Հայաստանի Հանրապետութեան Անկախութեան օրը միայն 21 Սեպտեմբերը չէ: Ոչ, թէ միայն անոր համար, որ այս տարին կը զուգադիպի այդ անկախութեան 25 -րդ տարեդարձին, այլ անոր համար, որ անկախութեան տօները լաւագոյն առիթ պէտք է հանդիսանան վերատեսութեան ենթարկելու անցնող տարիներուն հայոց երկրի ՝ Հայաստանի ապրած ընդհանուր հոլովոյթները, քննարկութեան դնելու անոր հիմնահարցերը եւ ըստ այնմ կողմնորոշուելու: Նորութիւն ալ չէ, որ սփիւռքի տարածքին Հայաստանի Հանրապետութեան նուիրուած բոլոր միջոցառումները եղած են մէկ նպատակով՝ տօնական մթնոլորտի մը մէջ նշել անկախութեան տարեդարձը եւ այդ առթիւ պատգամներ փոխանցել մեր ժողովուրդին:

Խնդիրը այդ չէ սակայն: Հայաստանի հանդէպ մեր պատկերացումները աւելի խորքային ու մեր երկրին հետ կապը աւելի ամուր եւ անմիջական դարձնելու համար մեր մարմինները պէտք է նոր ընկալումներով նային իրերուն: Այսինքն, եթէ թերացումներ կան, եթէ նահանջ կայ, եթէ անկում կայ՝ մենք եւս քաջութիւնը ունենանք այդ մասին բարձրաձայնելու: Ու գաղտնիք ալ չէ, որ 25 տարուան կեանք կերտած մեր պետութիւնը այսօր ալ կ’ապրի ոչ այնքան «պայծառ» օրեր:

Տնտեսական բարդ իրավիճակ, Արցախի անվտանգութեան հիմնախնդիր, անկասելի արտագաղթ ու մարդագրական պատկերի նուազում: Այս բոլորը կան ու այս բոլորին կողքին սփիւռքը իրաւունք չունի լուռ հայեացքով հետեւելու: Եթէ մեր մօտեցումը պիտի շարունակէ մնալ սիրողական, ապա սպասելի է, որ հայրենի իշխանութիւնները եւս անտեսեն բոլոր բացթողումները եւ շարունակեն «սխալը սխալով սրբագրելու» քաղաքականութիւնը:

Հայաստանի ցաւերուն հանդէպ անկեղծ մօտեցում ունեցող ցանկացած հայու համար քննադատութիւն ընելը ինքնանպատակ չէ, չարակութեան արդիւնք չէ եւ աղմուկ ստեղծելու համար չէ, այլ սխալները սրբագրելու, իրադրութիւնը բարելաւելու եւ մեր երկիրը բարւոք վիճակի մը մէջ տեսնելու երազն է այդ բոլորին մղում տուող ուժը:

Այս մտահոգութիւններով է նաեւ, որ «Նոր Օր»-ի առաջարկով անկախութեան 25-րդ տարեդարձին առթիւ նման հարցախոյզ մը կատարեցինք:

Մեր խօսակիցները Հայաստանի լրագրողական եւ մտաւորական շրջանակներուն մէջ վարկ եւ ստորագրութիւն ունեցող անձեր են, որոնց խօսքին արժէքը եւ ուժականութիւնը սնունդ կը ստանայ անկեղծութեան, իրաւութեան եւ պարկեշտ խօսք մը տալու հիմունքներէն:

Ահա եւ հարցախոյզը.

***

1. Հայաստանի Հանրապետութիւնը բոլորեց իր անկախութեան 25-րդ տարին: Այսօր համայն հայութիւնը կը գտնուի նոր հանգրուանի մը դիմաց: Ձեր կարծիքով, ի՞նչ են այն մարտահրաւէրները, որոնց դէմ յանդիման կը գտնուինք թէ՛ իբրեւ ժողովուրդ եւ թէ՛ իբրեւ Հայաստանի Հանրապետութիւն: 

Անուշ Թրվանց (Պոլսոյ «Ժամանակ» օրաթերթի Երեւանի ներկայացուցիչ)

Հիմնական մարտահրաւէրը ժամանակակից կրթութեան ապահովումն է անկախ Հայաստանի մէջ: Հայաստանի կրթական համակարգը յաճախ ենթարկուած է վայրիվերումներու. խորհրդային տարիներու ոչ ազգային կրթութեանը յաջորդած է անկախ Հայաստանի առաջին տարիներու կրթական համակարգը, որը փորձած է ազատագրուիլ նախկին ախտերէն, սակայն չէ ստեղծած ամուր եւ ազգային կրթութիւն, որը համապատասխանէ միջազգային չափանիշներուն: Մեր կեանքի բազում բացասական երեւոյթներու տակ թաքնուած է կրթութեան պակասը, գիտելիքի, դաստիարակութեան եւ նոր աշխարհի միտումներէն ետ մնալու նկատելի թերացումները:

Տիգրան Պասկեւիչեան (Լրագրող,Սենարիստ)

Մարտահրաւէրն իրականում challenge բառի անյաջող թարգմանութիւնն է։ Challenge-ի առաջին իմաստը կանչն է, հրաւէրը, ոչ թէ մարտահրաւէրը, որը ենթադրում է յաղթանակ կամ պարտութիւն, մահ կամ կեանք, լինել կամ չլինել։ Այս երկընտրանքն է հասարակութեան մէջ լարուածութիւն, պրկում առաջացնում՝ սնելով աղէտի, արհաւիրքի, վախճանի սպասումները։ Իրականում մենք պէտք է ընդունենք կամ ընդունած լինէինք այն հրաւէրը, որը մեզ տրուեց 1991 թուականի Սեպտեմբերի 21-ին՝ մեր իսկ քուէով ու վճռով։ Ի՞նչ պէտք է արած լինէինք, որ չենք արել անցած 25 տարուայ ընթացքում. այս հարցն է, որ հիմա «մարտահրաւէր» է թւում։

Առաջին հերթին պէտք է տարանջատէինք բիւրեղեայ մեր երազանքը իրական հնարաւորութիւններից։ Եւ երբ յաջողութեամբ տարանջատած լինէինք, բիւրեղեայ մեր երազանքը եւ երբեմն անհաճոյ թուացող իրականութիւնը կը սկսէին մօտենալ իրար եւ միեւնոյնանալով կը կերտէին անկախ հայաստանցու մի ինքնութիւն՝ կազմուած հակադիր երկու տարրերից՝ սեփականատիրութիւն եւ պետականութիւն։

Երկրորդը՝ պէտք է վերագնահատէինք պատմութիւնը, յատկապէս Հայաստանի անկախ երկու հանրապետութիւնների միջակայքի, որտեղ եղած բարիքը մեր հաւաքական ծուլութեան արդարացումն է, իսկ չարիքը՝ մեր նուաստութեան ապացոյցը։ Սա հասկանալուց յետոյ անտրտունջ կարելի էր կրել անկախութեան շրջանի բոլոր տառապանքները եւ առաւել ջանքով պայքարել լաւագոյն Հայաստանի համար։

Երրորդը՝ պէտք էր հասկանալ, որ պետութեան ոյժը ոչ թէ այս կամ այն անհատներն են, կուսակցութիւնները, իշխանութիւնը կամ ընդդիմութիւնը, այլ հէնց ժողովուրդը՝ առ Հայրենիք ու պետութիւն ունեցած իր նախանձախնդրութեամբ։ Եթէ ժողովուրդը նախանձախնդիր չէ, եթէ յարմարուող ու հեռացող է, բարեկամն ու չարակամը կարող են ընկոյզ կոտրել մեր պետութեան գլխին՝ ոչ այնքան ֆիզիքական վերացման վտանգ ստեղծելով, որքան հոգեպէս ու բարոյապէս ընկճելով մեզ։

Բայց դեռ ուշ չէ կամ գուցէ հէնց ժամանակն է երեք այս բաներն անելու եւ դիմադրութիւն-դիմակայութեան ջանքը վերածելու կեանքի եւ ապրելու ներուժի։

Վահան Իշխանեան (լրագրող, գրող, «Ինքնագիր» գրական հանդէսի համախմբագիր (www.inknagir.org)

Յիշենք որ ամէն ինչ սկսուեց ղարաբաղեան շարժումից, այն մարդիկ ովքեր Ղարաբաղի միացում էին պահանջում, անկախութեան խնդիր չունէին, բայց մի պահ նկատելով, որ Սովետը քանդւում է, որոշեցին Սովետի մի պատառը իւրացնել եւ խժռել: Այդ պատառը Հայաստանն էր, որը մինչեւ այժմ խժռում են, իսկ ինչ ագահօրէն խժռես մի օր կը վերջանայ: Խժռողները իշխում են, ով խժռելու հնարաւորութիւն չունի, արտագաղթում է: Իսկ որպէսզի երկիրը չվերջանայ պէտք է զսպել ագահութիւնը: Հայաստանի մի մարտահրաւէրը գաղափարական ընդդիմութեան բացակայութիւնն է, 1990 թուից մինչեւ այժմ 25 տարի իշխում են այն ուժերը որոնց գաղափարախօսութիւնն է անձնական շահը, ամէն ինչ սեփականաշնորհելը՝ (ինչպէս կ՚ուզէք անուանէք՝ ազատական կամ նոր-ազատական, իրենք իրենց ազատական են անուանում) եւ գոյութիւն չունի ձախ քաղաքական հոսանք որ զսպի անյագուրդ ագահութիւնը:

Միւս մարտահրաւէրը պատերազմն է, որի վտանգն ու երկրում իշխող ագահութիւնը անհամատեղելի են, չես կարող պաշտպանութիւն ապահովել եթէ իշխանութիւնները միայն անձնական շահն են բաւարարում՝ ամբողջ երկրի հարստութիւնը՝ հանքարդիւնաբերութեան եկամուտները մի քանի հոգու ու ինչ որ վերազգային կոռպորացիաների գրպանն է գնում, իսկ այն ինչ մնում է պաշտպանութեան համար, պիւճէն, էն էլ ուտում են: Պատերազմի հարուածները պիտի սթափեցնող դեր կատարէին, առաջացնէին ուժեր որոնք փոխէին նիոլիպերալ համակարգը, այդպիսի փորձ էր «Սասնայ ծռեր»ի ապստամբութիւնը, սակայն նրանք չունենալով գաղափարական բաւարար հիմք, միայն հիացրին որ համատարած շահամոլութեան մէջ կան մարդիկ ովքեր անձնական շահից, ընտանքից, ապրելուց բացի այլ ձգտումներ ունեն:

2. Անկախութեան առաջին օրէն ի վեր Հայաստան-Սփիւռք փոխգործակցութիւնը դարձաւ հիմնական առաջնահերթութիւն: Ի՞նչպէս կը գնահատէք այդ փոխգործակցութիւնը այսօր:

Անուշ Թրվանց.- Հայաստան-Սփիւռք գործակցութիւնը դրական երեւոյթ է, եթէ այն իրականութիւն դառնայ առանց վերապահումներու: Հայաստանը կ′ուզէ, որ սփիւռքը գայ, ներդրում կատարէ Հայաստանի մէջ, սակայն սփիւռքահայուն կը վերաբերին իբրեւ օտարի, իբրեւ մէկի, որ ունի դրամ եւ հայրենասիրական զգացումներ եւ ուրիշ ոչինչ: Սփիւռքահայերն ալ ձգած են, որ հայաստանցիներու մէկ մասը, ինչպէս նաեւ՝ պաշտօնեաներ, իրենց վերաբերին իբրեւ այդպիսին՝ ուրախանալով հայրենասիրական մետալներով եւ շքանշաններով, պաշտօնեաներու կամ յայտնի դէմքերու հետ լուսանկարուելով եւ զանոնք ճաշի հրաւիրելով: Մէկ կողմէն ալ, շարքային սփիւռքահայը կ′ուզէ Հայաստան գալ, բայց շարքային հայաստանցիին կը վերաբերի իբրեւ կոպիտ, յետամնաց մէկը, ինչը խոչընդոտ կ′առաջացնէ: Թերեւս կան այդպէս մտածելու նախադրեալներ, սակայն Հայաստան-Սփիւռք գործակցութիւնը առաջինը պիտի կայանայ պարզ մարդոց՝ շարքային սփիւռքահայի եւ շարքային հայաստանցիի միջեւ, իսկ յետոյ միայն՝ իշխանաւորներու եւ բարձր դիրք ունեցող սփիւռքահայերու միջեւ, որոնցմէ իւրաքանչիւրն իր շահն ունի:

Տիգրան Պասկեւիչեան.- Հայաստան-Սփիւռք փոխգործակցութեան մէջ թերագնահատումը կամ գերագնահատումն անթոյլատրելի է։ Երբ Սփիւռքը Հայաստանն ընդունում է որպէս բնապատկեր, որպէս լանդշաֆտ, Հայաստանը պետականազրկւում է, դառնում անսեռ հայրենիք։ Իսկ երբ, պետականութիւնն ընդունելով՝ հնչեցնում է անիրական պահանջներ, պետութիւնն է վտանգւում։

Հայաստանում էլ շատերը չեն հասկանում, որ Սփիւռքը կազմակերպութիւն չէ, կուսակցութիւն չէ, եկեղեցի չէ, որ Սփիւռքը տարբեր պետութիւնների քաղաքացիների հաւաքականութիւն է՝ դրանից բխող բոլոր բարդութիւններով։

Եթէ սփիւռքահայն ուզում է մասնակցել Հայաստանի կեանքին, պէտք է հայաստանցի դառնայ։ Մուտքն ազատ է։ Ասածիս լաւագոյն օրինակը Ժիրայր Սեֆիլեանն է, ով բանտում է իրականացնում իր մասնակցութիւնը։ Կարող էր, չէ՞, տունն ու ընտանիքը հաւաքել ու վերադառնալ այնտեղ, որտեղից եկել էր։ Միւս օրինակն էլ Ռուբէն Վարդանեանն է, ով Հայաստանի կեանքին մասնակցում է զուգահեռ եւ շատ արժէքաւոր գործընթացներ առաջացնելով ու խթանելով։

Եթէ սփիւռքահայն ուզում է սփիւռքահայ մնալ ու մասնակցել Հայաստանի կեանքին, պէտք է գտնի դրա ձեւը։ Անկախութեան հռչակումից կէս տարի անց Հայաստանի առաջին նախագահը ստեղծեց «Հայաստան» Համահայկական Հիմնադրամը, որը գուցէ մասնակցութեան ամենապարզունակ ձեւն է, բայց մինչ օրս չի կորցրել եւ դեռ շատ երկար չի կորցնելու իր կենսունակութիւնը՝ չնայած յոռետեսների այն պնդումներին, թէ Հայաստանը Սփիւռքին կթու կով է համարում։

Վահան Իշխանեան.- Ե՛ւ սփիւռքում ե՛ւ Հայաստանում ազգայնականութիւնը թոյլ չի տալիս ճգնաժամի իրական թիրախներ նկատել եւ խոցել, օրինակ այստեղ Հայաստանում իշխանութեանը թուրք են ասում: Ինչո՞ւ թուրք: Եթէ իմանան, որ իրենց դէմ ոչ թէ թուրքն է, այլ դրամատիրութիւնը, ագահութիւնը, մրցակցութիւնը, անձնական շահը, որոնք ոչ թուրքն է յօրինել, ոչ ռուսը, կը գտնեն, թէ ինչի դէմ պայքարեն:

Սփիւռքն էլ նացիոնալիստ է՝ գալիս տեսնում են ոստիկանը հայ է, նախարարը հայ է, նախագահը հայ է, իրենց կորցնում են: Իսկ Հայաստանին օգնողները ովքե՞ր են՝ Սփիւռքի հարուստները, նրանք շատ լաւ հասկանում են իշխանութիւնների լեզուն, քանի որ նոյն գաղափարներն են դաւանում ու Սփիւռքում էլ չկան ձախ հոսանքներ որ այլ կերպ տեսնեն Հայաստանի խնդիրները եւ պայքարի ճիշդ թիրախներ ընտրեն: Դաշնակցութիւնն էր իբր ձախ, բայց եթէ եղել է ձախ, ապա դաւաճանել է իր գաղափարներին միայն նրա համար, որ մասնակցի երկրի թալանին, դաշնակցական նախարարներն էլ նոյն կոռումպացուած թալանչիներն են, ինչպէս ՀՀՇ-ի կամ Հանրապետական նախարարներն են եղել: Մի դաշնակցական ասում էր՝ բա ինչպէ՞ս պահենք կուսակցութիւնը, ուրեմն, նրանց համար աւելի կարեւոր է կուսակցութիւն պահելը քան Հայաստանը:

3. Հայաստանի անկախութենէն կարճ տարիներ անց Սփիւռքը, իր տարբեր երանգներով ապրեցաւ որոշակի յուսախաբութիւն մը: Այդ մասին ցայսօր ալ բարձրաձայն խօսելու քաջութիւնը կը պակսի մեզի: Ձեր կարծիքով, ի՞նչ պատճառներով, սփիւռքի տարբեր հատուածներ յուսախաբութեան ուռկանին մէջ ինկան:

Անուշ Թրվանց.- Յուսախաբութիւնները թերեւս աւելի շատ դրամական հարցերու մէջ եղան: Հայաստանցիները փորձեցին օգտուիլ սփիւռքահայերու դրամէն, ինչը յուսախաբութիւն ծնաւ, բայց հակառակ ատոր, Սփիւռքը կը շարունակէ իր նիւթական պաշարներու մէկ մասը ուղղել դէպի Հայաստան: Շատ լաւ կ′ըլլար, որ սփիւռքահայերը, այդ ամէն ինչէն զատ նաեւ հսկելու հնարաւորութիւն ունենան եւ նաեւ տէրը զգան Հայաստանի:

Տիգրան Պասկեւիչեան.- Սփիւռք ասելով ի՞նչ ենք հասկանում։ Եթէ Սփիւռքն աշխարհի բոլոր մայրցամաքներում ապրող բոլոր հայ մարդիկ են, ես այս հարցին չեմ պատասխանի։ Իսկ եթէ նկատի ունենք Հայաստանի ապագայով մտահոգ, հասարակական աքթիվութիւն ունեցող անհատներին կամ խմբերին, համաձայն չեմ, որ անկախութիւնից կարճ ժամանակ անց նրանք յուսախաբութեան ուռկանի մէջ են յայտնուել։ Նրանք յայտնուել են նինջի ու թմբիրի մէջ, եւ նրանց համար տեսանելի չեն Հայաստանը կեղեքող երեւոյթները, առաջին հերթին՝ ընտրութեան անկարելիութիւնը։

Մի քանի տարի առաջ սփիւռքահայ մի շատ յայտնի գործչի (անունը չեմ ուզում տալ) հետ բաւական երկար զրուցելիս ինձ այդպէս էլ չյաջողուեց բացատրել «ընտրեալ» եւ «օրուայ» իշխանութիւնների տարբերութիւնը։ Ինքն ասում էր մենք (ո՞ւմ անունից՝ պարզ չէ) ընդունում ենք օրուայ իշխանութիւններին, ես պնդում էի, որ իշխանութիւնը պէտք է ժողովրդի կողմից ընտրուած լինի։ Հակառակ դէպքում ստիպուած կը լինենք մոնղոլ-թաթարներին, պարսիկ խաներին, ռուս գեներալ-գուբերնատորներին, Սթալինի դրածոներին ընդունել։

Հիմա Սփիւռքը, կարծես, արթնանում է։ Նկատի ունեմ Սերժ Թանկեանի նախաձեռնած շարժումը։ Բայց դա ոգեւորելուց առաջ՝ բազմաթիւ հարցեր է ծնում։ Ո՞ւմ է աջակցում այդ շարժումը՝ քաղաքական լուսանցքային ուժերի՞, թէ՝ ժողովրդին։ Ինչո՞ւ հիմա եւ մի՞թէ սա ապրիլեան քառօրեայ պատերազմի արձագանգը չէ, որը կարող է մարել ռազմահայրենասիրական սնապարծութեան աղմուկի մէջ։

Եթէ Սերժ Թանկեանին եւ ընկերներին յաջողուի ստեղծել առողջացման մեխանիզմներ, օրինակ՝ յառաջիկայ ընտրութիւնները վերահսկող, այդ դէպքում կ′արձանագրենք, որ Սփիւռքը մասնակցում է Հայաստանի կեանքին, եթէ՝ ոչ, աշխարհահռչակ Սերժը գուցէ եւս մի պատասխան նամակ ստանայ անարդար կերպով իշխանութեան հասած պաշտօնեաներից։

Վահան Իշխանեան.- Իսկ ինչո՞ւ միայն Սփիւռքը, Հայաստանում հազարաւոր մարդիկ նոյն յուսահատութիւնը ունեցան, շատերն հաւատում էին, թէ Սովետից առանձնանալով երկիրը կը ծաղկի: Այդպէս չեղաւ, եւ Հայաստանում էլ քաջութիւն չկայ ասելու՝ որ ժողովուրդը միայն անկախութիւնով չի, ում է պէտք մի անկախութիւն երբ միլիոնները աղքատանում են, իսկ մի փոքր խումբ ահաւոր հարստանում: Բոլորը համերաշխ անկախութեան 25-ամեակ են նշում, շնորհաւորում են իրար, ի՞նչն են շնորհաւորում, եթէ ինչ որ մէկին պէտք է շնորհաւորել, ապա նրանք են ովքեր իշխանութեան են տիրացել, ընտրութիւններ կեղծելով պահել են այն ու միլիոններ դիզել՝ խնդրեմ, շնորհաւորէք Լեւոն Տէր Պետրոսեանին, Ռոպերթ Քոչարեանին, Սերժ Սարգսեանին, Գագիկ Ծառուկեանին, Սամուէլ Ալեքսանեանին եւայլն: Մի պահ հարց տանք՝ ինչի՞ համար էինք ուզում անկախանալ, որ արդարութիւն լինի՞, մարդիկ աւելի բարեկեցիկ ապրե՞ն, բայց չի եղել դա, 1986-ին Հայաստանում ծնուել է 81,192 երեխայ, 2015-ին 41,763 երեխայ, մօտ երկու անգամ պակասել է ծնունդը, իսկ մահերը տեսէք ինչքան է շատացել՝ 1986-ին եղել է 19,410 մահ, 2015-ին 27,878 մահ, տեսէք 8462 մարդ աւելի է մահացել: Բնակչութիւնը կրկնակի պակասել է, մահերը շատացել են: Էս անկախութեան ի՞նչը նշես, ի՞նչն են շնորհաւորում, որ աւելի շատ մարդ է մեռնո՞ւմ:

4. Ինչպիսի՞ Հայաստան մը կ’երազէք դուք եւ ի՞նչ տեսակի Հայաստան մը պիտի ունենանք յառաջիկայ 25 տարիներուն:

Անուշ Թրվանց.- Ես կ′երազեմ օրէնքի գերակայութեամբ Հայաստան, ուր ամէն մարդ դատարանին առջեւ իր իրաւունքները պաշտպանելու հնարաւորութիւն ունենայ: Շատ մարդիկ Հայաստանէն կը հեռանան միայն օրէնքը չգործելու պարագային: Կ′երազեմ առողջ մարդոցմով, առողջ երեխաներով Հայաստան, որպէսզի ամէն օր մամուլին մէջ չկարդանք, թէ այսինչ երեխան առողջական խնդիրներ ունի եւ պետութիւնը չի կրնար հոգալ անոր բուժումը:

Կ′երազեմ յետամնացութենէ զուրկ Հայաստան, ուր յետամնաց սովորութիւններն ու մարդոց յետամնաց ապրելակերպը չըլլան եւ հայերը, վերականգնեն իրենց ազգային աւանդոյթները եւ քալեն նոր ժամանակներուն համահունչ:

Տիգրան Պասկեւիչեան.- Երազել կարելի էր 1991 թուականի Սեպտեմբերի 20-ին։ Հիմա Հայաստանը 25-ամեայ անկախ պետութիւն է։ Սա արդէն շատ դրական ու շատ կարեւոր փաստ է։ Այս Հայաստանը 12.5 անգամ տեւական է Առաջին հանրապետութիւնից։ Ուրեմն՝ ոչ թէ երազել է պէտք, այլ՝ գործել, որ այն լինի նաեւ ԱԶԱՏ։ Առանց ազատութեան Հայաստանը միշտ լինելու է իր զաւակների չկամութեան ու դժգոհութեան թիրախում։

 Վահան Իշխանեան.- Չգիտեմ յաջորդ 25 տարիներին ինչպիսի Հայաստան կը լինի, եթէ այսպէս շարունակուի, բզկտուելու է ներսից՝ դրամատիրութիւնը եւ դրսից՝ Ատրպէյճանը ունենալով Թուրքիայի աջակցութիւնը:

Երազանքներով չեմ ուզում տարուել, մի անգամ երազել ենք, հերիք է: Կրկնեմ, անհրաժեշտ է, որ Հայաստանում յառաջանայ ձախ քաղաքական շարժում, յեղափոխի երկիրը, որ անձնական շահի գաղափարը տեղը զիջի համայնական մտածողութեանը, որ յետ բերի հանքարդիւնաբերութիւնը պետութեանը, առգրաւի թալանուած միլիարդաւոր տոլարները (ասում են 25 տարուայ մէջ 25 միլիարդ տոլար թալան է եղել), հասկացուի, որ սեփականաշնորհումը ոչ թէ ճիշդ գաղափար է, այլ՝ թալան: Ապա նաեւ ապակեդրոնանայ երկրի կառավարման համակարգը՝ համայնքների իշխանութիւնը ընդլայնուի, որ ինքնուրոյնութիւն ձեռք բերելով հնարաւորութիւն ունենան զարգանալու. այժմ ամբողջ երկիրը կեդրոնացած է կառավարութեան ձեռքը՝ ինչո՞ւ. որ պիւճէն միայնակ ուտեն եւ վերահսկեն ընտրութիւնները, կարողանան հեշտ կեղծել: Համայնքները կախուած են կառավարութիւնից ու գրեթէ իշխանութիւն չունեն:

Նաեւ ազատուելով ազգայնական մտածողութիւնից, կ՚ուզէի տեսնել վերազգային գաղափարներով առաջնորդուող Հայաստան, որ պաշտպան կանգնէր ոչ միայն Հայաստանի ներսում ճնշուածներին՝ աղքատներին, փոքրամասնութիւններին, այլեւ Մերձաւոր Արեւելքի եւ տարածաշրջանի հալածեալներին՝ եզտիներին, ասորիներին, կրօնական միւս փոքրամասնութիւններին, հրաւիրէր-հռչակէր՝ եկէք, ապրէք այս երկրում, սա նաեւ ձեր հայրենիքն է: Իսկ հիմա ճիշդ հակառակն է, մի քանի տարի առաջ Սիրիայից մի փախստական ընտանիք էր եկել, ազգանունը հայկական չէր, չկարողացան ապացուցել որ հայ են, թոյլ չտուեցին մտնել Հայաստան, նրանք ստիպուած Թուրքիա գնացին: Ազգայնականութեան եւ նորազատականութեանը այս միահիւսումը ստեղծել է մի անխիղճ երկիր, եթէ հայրենակցին է սովի ու աղքատութեան մատնում, ուրիշին էլ կ′արտաքսեն:

Նիւթը «Նոր Օր»ի համար պատրաստեց՝ Ս.Ա.