20-տարիներէ ի վեր գովասանքներ կը լսէինք հայկական խմբային ծովապտոյտին մասին: Այս տարի որոշեցինք մենք ևս մասնակից դառնալ այդ խումբին, “Royal Caribbean Cruise Lines” անունով ծովագնաց հսկայական նաւով, որ պիտի մեկնէր Միացեալ Նահանգներու Ֆլորիտա նահանգի Մայամի ծովափնեայ մայրաքաղաքէն, Յունուար ամսուան վերջին 10 օրերու պտոյտով:
Նախ ըսեմ, որ այնքան տաղտկալի էին նաւուն մուտքի գործողութիւնները և այնքան ժամանակասպառ, որ ձանձրալի և յոգնեցուցիչ դարձան առաջին իսկ պահէն: Ինչպէ՞ս կարելի էր մօտ 4000 անձերու հեզասահ մուտքը ապահովել դէպի նաւ, երբ իւրաքանչիւր անձ ունի պատմական մը կամ իր ուրոյն պարագան: Մին՝ լեզուի արգելքով, միւսը առողջական պարագայով, մէկ այլը՝ անօրինութեան կամ բազմաթիւ պայուսակներու դրութեամբ, և տարբեր ու զանազան պատճառներով. կրնաք ձեր երեւակայութիւնը շոյել:
Օտար քաղաք, օտար շրջապատ էր առաջին օրը, բայց շուտով ընտելացանք, երբ իմացանք, թէ 1300 հայեր կը գտնուէին նաւուն վրայ, ինքզինքնիս աւելի ապահով զգալով: Մէկ մասը եկած էր հեռաւոր Աւստրալիայէն, Լիբանանէն, Քանատայէն, Եւրոպայէն և զանազան այլ երկիրներէ, ծանօթանալու և 9 օր վայելելու նաւուն բարիքները՝ անոր հրամցուցած ճաշերէն սկսեալ մինչև բոլոր տեսակի տնային և զուարճանքի սպասարկութիւնները, որոնք առատօրէն բաց էին ճամբորդներուն:
Յաջորդական օրերուն, այցելեցինք 4 կղզիներ. Լապատի (Հայիթի կղզի), Քուրասաօ, Արուպա և Պօնէր (վերջին երեքը՝ Հոլանտական իշխանութեան ներքև գտնուած կղզիներ): Իսկ միջանկեալ օրերը մնացինք նաւուն վրայ ծովագնացութեամբ, նաւուն հեզասահ ընթացքը դիտելով և ծովուն ալիքները համրելով:
Նպատակս՝ ո’չ նաւապտոյտը և ո’չ ալ նաւը նկարագրել էր, բայց և այնպէս անհրաժեշտ նկատեցի գոնէ նաւուն վրայի մթնոլորտը ներկայացնել:
Դժուար էր ընտելանալ 5000-է աւելի անձերու ներկայութեան մէկ երդիքի ներքև և մէկ վայրի մէջ, ուրկէ փախուստ չկար: Հակառակ անոր, որ օրուան ցերեկային բոլոր պահերը զբաղեցուած էին մարզական, ֆիզիքական, առողջապահական, մշակութային, ընկերային և այլ տարբեր ընդհանուր զբաղմունքներով, երեկոները սակայն տեղի կ՚ունենային պարային և ազգային երգերով զեղուն համերգներ և անհատական ներկայացումներ, հայկական և օտար յայտագրերով: Հաճելի էր ազատութեան զգացումը ըմբոշխնել բոլոր առօրեայ պարտականութիւններէն, աշխատանքներէն և տնային գործերէն հեռու, արևուն ջերմ ճառագայթներուն ներքև պահ մը ջերմացնելու համար մեր զգացումներն ու մտորումները, հակառակ չորս դին եղած ժխորին և անցուդարձին: Շատեր, ափսոսացին նաւապտոյտի աւարտին, պտոյտին կարճատևութենէն գանգատելով, մինչ ուրիշներ՝ արդէն ձանձրացած էին անոր երկարատևութենէն:
Նաւուն վրայ տեղի ունեցած հայկական միջոցառումներէն ակնյայտ էին Միացեալ Նահանգներու նախկին դեսպան Ճան Էվընզի երկու ելոյթները, որուն պիտի անդրադառնանք յաջորդին, կատակերգակ՝ Քէվ Օրքեանի երգիծական երեկոները, երգիչներ՝ Սալբի Մայիլեանի, Արմէն Յովաննիսեանի, Յարութ Յակոբեանի, Ճոզէֆ Գրիգորեանի, Գէորգ Արթինեանի, երաժիշտ Անդրանիկ Մուրատեանի ելոյթները և բանախօսական բոլոր ելոյթները, որոնք ներկայացուեցան զանազան կղերականներու, բժիշկներու և բանախօսերու կողմէ: Գնահատելի էր յայտագրին պատրաստութիւնը, որ զբաղ պահեց նաւուն վրայ գտնուած այդ հսկայ հայ հատուածը, որ կրնար ամբոխի վերածուիլ առանց այդ զբաղմունքներուն:
Համերգները նշուեցան համահայկական ոգիով, միասնութեան կոչերով, Արցախի օգնութեան կանչերով և հայրենկան կուռ և խիզախ ոգիով: Նաւապտոյտի վերջընթեր երեկոյի համերգը դարձաւ յեղափոխական երգերու երեկոյ մը, ուր սրահին մէջ գտնուող ներկաները, հայ հերոսներուն և ֆետայիներուն հետ միատեղ, բուռն եռանդով և յոտնկայս մասնակից դարձան ազգային յեղափոխական երգահանդէսին, երթալ ազատագրելով Սասունը, Մուշն ու Վանը ծածանուն դրօշներով և ապա՝ վերադառնալով նաւ՝ երգահանդէսի աւարտին:
Բոլորովին հակասական երեկոյ մը դարձաւ այդ, երբ ի դերեւ ելան բոլոր համահայկական և միասնութեան կոչերն ու երգերը, երբ արդէն երեկոն վերածուած էր կարծրացած և հնացած մտայնութիւններու, քարացած հաւատքներով ամբոխի մը ճիչերուն, որոնք հեռու կը մնային այսօրուան իրականութիւններէն և մանաւանդ կուսակցութիւններու նորակառոյց և ժամանակակից գաղափարախօսութիւններէն:
Եթէ պարզապէս ոգեւորութեան համար էր պատահարը, այդ՝ ոչինչ: Բայց հայ ժողովուրդին համար շատոնց ժամն է հասած զարթօնքի և զգաստութեան, իրականութիւն դարձնելու համար միասնականութիւնը առանց բեւեռացումի:
Վերջ ի վերջոյ՝ մէկ ձեռքով ծափ չի զարնուիր: