Արցախի Գոյապայքարին Ընծայուած Լեհական Առաջին Շարժապատկերը

Լեհերէն լեզուով ու մէկ ժամ տեւողութեամբ «Պատերազմի եւ Երազներու երկիր» շարժապատկերի բեմագրողն ու բեմադրիչն է լեհուհի՝ Եատվիկա Նովաքովսքան, երաժշտութեան հեղինակն է՝ Միխաու Լօրէնցը։ Ըստ TVP1 ի, շարժապատկերը կը ներկայացուի՝ «Շարժապատկերը կը պատմէ Լեռնային Ղարաբաղի բացառիկ վայրի մը մասին՝ երկրի մը, որ պաշտօնապէս չէ ճանչցուած միջազգային ընտանիքէն եւ արդեն տարիներէ իվեր Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ ընթացող պատերազմի զինադադարի վիճակի մէջ է: Շարժապատկերը կը ներկայացնէ  Լեռնային Ղարաբաղի հայ համայնքը, որուն անդադար կ՝ուղեկցի պատերազմի ստուերը։ Մէկ կողմէն  մարդիկ խաղաղութեան կը ձգտին, իսկ միւս կողմէ վիթխարի հայրենասիրութիւն կը ցուցաբերեն, եւ վտանգի պահուն մեծեր եւ փոքրեր զէնքը ձեռքերնին կը պայքարին: Այս մէկը բախումն է հնագոյն քրիստոնէական երկրի՝ Հայաստանի եւ իսլամական Ազրպէյճանի միջեւ»: Կարելի է շարժապատկերը նկարագրել ըսելով նաեւ, որ կը ներկայացնէ հայրենիք մը որ Հայաստանն է՝ Արցախը իր իրաւատէր հայ ժողովուրդով, ուր հայեր կապրին  ցեղասպանութեան ու ազերիական բռնագրաւման սպառնալիքի զգացողութեամբ, իրենց դէմ շղթայազերծուած ազերիական վայրագութիւններու, սպանդներու  հետեւանքով։ Ջարդեր, որոնք թուրքերը իրագործած են հարիւր տարի առաջ ու այսօր կը շարունակուին Ազրպէյճանի կողմէ մշտական հակամարտութեամբ։ Հոն ներկայ է սպանդներու սարսափը, որ յարատեւ կը թեւածէ իբրեւ ազդանշան հայութեան բնաջնջումի ու նոր չարիքներու, անակնկալ յարձակումներու, պարտադրուած պատերազմի մը ահուսարսափով։ Այս շարժապատկերին մէջ արցախահայութիւնը ներկայացուած է իր իրաւունքներու պաշտպանութեան համար պայքարի պատրաստակամութիւն ունեցող ու անթեքելի կամքով ժողովուրդ մը։ Վաւերագրական այս շարժապատկերը հեռու է քաղաքական վերլուծումներէ կամ պատմական քննարկումներէ, անոր հայ դերակատարներու՝ բնիկ արցախահայերու վկայութիւններու եւ երկխօսութեան ընդմէջէն կը ծանօթանանք արցախահայութեան առօրեային, գոյավիճակին, ազգային աւանդութիւններուն, ընտանեկան ամրապինդ կապերուն, հայրենիքի սիրոյ հանդէպ անխախտ համոզուներուն, հայեացքներուն։ Պատերազմներու դժուարութիւնները, ու թշնամիին վայրագութիւնները դիմակայելու, ազատութեան համար պայքարի եւ լուսափայլ ապագայի ակնկալիքներով ու լաւատեսութեամբ լեցուն արցախցիի նկարագրին: Հոն ուշագրաւ շեշտադրումը կայ հայ ժողովուրդի առաջին քրիստոնեայ ազգ ըլլալու ու իսլամ ազրպէյճանցիի իրողութեան, յատկանշական է նաեւ արցախահայութեան կեանքի հաւաքական նկարագիրը, Էական է նաեւ ընտանեկան աւանդութիւններու կարեւորութիւնը, ընկերային հարազատ կապերը, խաղաղասէր ու աշխատունակ արցախահայութեան հիւրասիրութիւնը ու բարի կամքը։ Շարժապատկերը կ’օգնէ եւրոպացի ու մանաւանդ լեհ հանդիսատեսին հասկնալու Հայ-ազրպէյճանական հակամարտութեան բարդութիւնները, դերակատարներու արտայայտութիւններու շնորհիւ սպառիչ լուսաբանութիւններ, տեսակէտներ ու մօտեցումներ կը հայթայթէ  արցախահայութեան մարդկային, կենցաղային իրավիճակին, հայ ինքնութեան, հողային կնճռոտ հիմնահարցի էական պատճառներու մասին, այնպէս ինչպէս կ՛ընկալէ արցախահայութիւնը: Այս ճշմարտութիւնները բեմադրիչը կը ներկայացնէ իբրեւ ստոյգ ապացոյցներ, անժխտելի դրոյթներ, անվիճելի փաստարկումներ որպէս պատասխան եւրոպացի հանդիսատեսին ակնկալիքներուն ու հարցադրումներուն, որոնք յստակօրէն կ՛արտացոլան շարժապատկերի ընդմէջէն։

Ե․ Նովաքովսքան իմաստուն ճկունութեամբ մը օգտագործած է ապրիլեան քառօրեայ պատերազմի անմարդկային խոշտանգումները, արցախահայութեան կրած տառապանքներու  փորձառութիւնները, հարազատօրէն արտացոլելու ազրպէյճանական վայրագութիւնները, դաւադրական ու վայրագ նկարագիրը, արցախահայութեան սպառնացող վտանգի սահմռկեցուցիչ ահաւորութիւնը։ Բեմադրիչը ողջմտօրէն օգտագործած է Արցախի պատմական վայրերու, ճարտարապետական յուշարձաններու, կառոյցներու ու մանաւանդ եկեղեցիներու դարաւոր ճարտարապետութիւնը ու արցախցիին քրիստոնէական հաւատքի անհերքելի դրոյթները, որոնք անկասկածելի վաւերական փաստարկներ են այդ հողին իրաւատէրի հայկական պատկանելիութեան եւ սեփական ճակատագիրը ինքնուրոյն տնօրինելու անքակտելի իրաւունքին, շարժապատկերի մէջ գանիցս շեշտուած է որ արցախահայութեան քրիստոնէական մշակոյթի ժառանգութիւնները չեն կրնար պատկանիլ մուսլիման ազրպէյճանցիին։

Արցախի նուիրուած շարժապատկերի նկարահանումը բացառիկ է իր լուսանկարչական յատկութիւններով։ «Պատերազմի եւ երազներու երկիր» շարժապատկերի նկարահանումը  իրագործուած է օգոստոս 2017 թուականէն մինչեւ դեկտեմբեր 2018, այլ խօսքով՝ Արցախի պտղատու եւ բերքառատ ամրան ու ոսկի աշնան բնատուր գեղեցկութիւնը ներկայացուած է իր դրախտային բնութեամբ ու հրաշակերտ հարազատութեամբ, շարժապատկերի ներշնչող պարունակէն անդին կարելի է զայն համարել Արցախը ծանօթացնող յատուկ ճանաչողական ուղեցոյց մը։

Եկէք միասնաբար ծանօթանանք շնորհաշատ Եատվիկա Նովաքովսքային՝ լրագրող եւ վաւերագրական շարժապատկերներու բեմագրող ու բեմադրիչ  է։ Աւարտած է Լեհաստանի Քրաքով քաղաքի Եակելոնեան դարաւոր համալսարանի պատմութեան բաժանմունքը 1981 թուին, իսկ լրագրութեան բաժանմունքը 1984 ին։ Պատմաբանի ու լրագրողի բարձր կրթութեամբ 1989 թուականէն սկսեալ կ՝աշխատի Լեհաստանի պետական հեռուստաընկերութեան ծրագրի առաջին ալիքի TVP1 մէջ, երեսուն երկար տարիներու փորձառութեան շնորհիւ անցած է լրագրութեան ոլորտի մասնագիտական անհրաժեշտ հմտութիւններու բոլոր մակարդակները, նուաճած է վաւերագրական բաժնի ղեկավարի ու տեղակալի պաշտօնները: Ե․ Նովաքովսքան աւելի քան 100 վաւերագրական շարժապատկերներու եւ վաւերագրական ֆիլմաշարերու բեմադրիչ է, իր շարժապատկերներէն կարելի է յիշել «Լեհական տոհմեր»ը նուիրուած լեհական ազնուականութեան, «Տարբեր Աստուածներու երեխաներ» նուիրուած շարք մը ազգային, կրօնական փոքրամասնութիւններու մշակութային ժառանգութեան ինչպէս՝ «Լեհերը Սիպերիոյ մէջ», «Ապստամբութեան յիշողութիւն» եւ կամ «Ստորգետնեայ քաղաք» նուիրուած՝ Վարշաւայի  ապստամբութեան, «Երկու ժողովուրդներու զգեստապահարան» նուիրուած՝ լեհ-լիթուական  յարաբերութիւններու մասին եւլն․:

Տաղանդաւոր բեմադրիչ՝ Ե․ Նովաքովսքան Արցախի ու արցախահայութեան նուիրուած իր «Պատերազմի եւ երազներու երկիր» շարժապատկերի կողքին, ունի  հայանպաստ ուշագրաւ ներդրումներ մանաւանդ իր ամուսնոյն հետ Հայաստանի մէջ կեցութեան շրջանին՝ դեկտեմբեր 2015 էն մինչեւ յուլիս 2017ը, երբ ամուսինը՝ Մարէք Նավաքովսքին Հայաստան ուղարկուած էր իբրեւ Լեհաստանի Հանրապետութեան դեսպանի առաքելութեամբ։ Այս ժամանակահատուածին բեմադրիչ Ե․ Նովաքովսքան իր բեմագրութեամբ լոյս ընծայած է 12 հատուածներով «Հայաստանը լեհական աչքերով» ֆիլմաշարը որպէս հասանելի տեղեկատու TVP Info ի։ Լեհերէն լեզուով ճանաչողական այս ֆիլմաշարը ուղեցոյց մըն է, որ իրագործուած է Երեւանի մէջ Լեհաստանի Հանրապետութեան դեսպանութեան շնորհիւ ու կը նպատակադրէ լեհ հասարակութեան ծանօթացնել Հայաստանի ամենահետաքրքրական վայրերը, որոնց մասին կ’արժէ տեղեկանալ ու այցելել ։

Ե․ Նովաքովսքան բեմադրիչն է նաեւ «Մոռցուած հայը» վաւերագրական ֆիլմին, որ նկարահանուած է Հայաստանի մէջ ու ցուցադրուած է Հայաստանի «Նարեկացի» արուեստի միութեան կողմէ յունիս 2017 թուին։ Այս ֆիլմը նուիրուած է հանրածանօթ լեհահայ գեղանկարիչ Թեոդոր Աքսենտովիչի (1859-1938) կեանքի եւ գործունէութեան մասին։ Թ․ Աքսենտովիչ ճանչցուած է իր «Հայաստանի մկրտութիւն»ը (1900 թ․) եւ «Հայերը Լեհաստանի մէջ» (1930 թ․) կտաւներով, Լվովի դարաւոր հայկական եկեղեցւոյ նուիրուած իր խճանկարներով, զանազան դիմանկարներով եւլն․: լեհահայերու հետ Ե․ Նովաքովսքայի  յարաբերութիւնները սկսած են անցեալ դարու 90ական թուականներուն երբ իբրեւ բեմադրիչ իրագործած է 26 հատուածներէ բաղկացած «Ակնյայտ, ոչ ակնյայտ» ֆիլմաշարը, որ նուիրուած է Լեհաստանի ազգային, կրօնական փոքրամասնութիւններու մշակութային ժառանգութեան։ Հոն լեհահայութիւնը ներկայացուած է իր դարաւոր մշակոյթով եւ պատմական ժառանգութեամբ ու նուաճումներով: Ան բեմադրիչն է նաեւ «Հայկական տօներ» կարճ շարժապատկերին, ուր ներկայացուցած է Լեհաստանի մէջ Կտանսք քաղաքի եւ շրջակայքը ապրող լեհահայ համայնքը։

Պարտք է նշել որ Հայաստանի մէջ «Ոսկէ Ծիրան» միջազգային 16 րդ շարժապատկերի փառատօնին 7-14 Յուլիսի 2019 թուին, Լեհաստանը ներկայացուած է «Պատերազմի եւ երազներու երկիր» շարժապատկերով, շարժապատկերը ցուցադրուած է Երեւանի «Մասկուայ» շարժապատկերի սրահին մէջ Ե․ Նովաքովսքայի ներկայութեամբ, ցուցադրութենէն ետք բեմադրիչը ՀՀ նախագահ՝ Արմէն Սարգսեանին հետ զրոյցի մը ընթացքին անոր ներկայացուցած է շարժապատկերի բովանդակութիւնը։

Իսկ Լեհաստանի մէջ սոյն շարժապատկերի հանրային անդրանիկ ցուցադրութենէն ետք, 26 հոկտեմբեր 2019 թուին տեղի ունեցաւ «Պատերազմի եւ երազներու երկիր»ի փակ ցուցադրութիւնը Վարշաւայի «Գուլթուրա» շարժապատկերի սրահին մէջ, կազմակերպութեամբ Վարշաւայի «Լեհ-հայկական հիմնադրամ»ին եւ հովանաւորութեամբ Լեհաստանի մէջ ՀՀ դեսպանութեան եւ լեհական պետական հեռուստաընկերութեան «TVP Kultura» ալիքի ներկայացուցիչներու պատուոյ ներկայութեամբ։

Մինչ շարժապատկերի ցուցադրութիւնը, ՀՀ դեսպան՝ Սամուէլ Մկրտչեան իր երախտագիտութիւնը յայտնած է Ե․ Նովաքովսքային եւ շնորհակալութեան խօսք ուղղած է  շարժապատկերի ստեղծագործական կազմին՝ շարժապատկերի համար կատարուած գեղարուեստական հսկայական աշխատանքին համար։ Դեսպանը նշած է, որ շարժապատկերի վերտառութիւնը կարելի է ներկայացնել որպէս՝ «Պատերազմի, երազներու եւ ազատութեան երկիր», քանի որ Արցախի ժողովուրդը ի սկզբանէ պայքարած է իր անկախութեան, սեփական ճակատագիրը ինքնուրոյն տնօրինելու համար։ Դեսպանը կարեւորած է Արցախի ժողովուրդի մարդու իրաւունքներու պաշտպանութիւնը՝ միջազգային իրաւունքի շրջանակներուն մէջ, անընդունելի համարած է Ազրպէյճանի իշխանութիւններու կողմէ շարունակական փորձերը՝ արգելք հանդիսանալու Արցախի մասին անկախ եւ անաչառ տեղեկատուութիւններ ներկայացնելու եւ տարածելու համար։ Շարժապատկերի ցուցադրութեան ներկայ եղած են բեմադրիչ Ե․ Նովաքովսքան, դիւանագիտական ներկայացուցիչներ, Ուքրանիայի Հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Մարկոս եպիսկոպոս Յովհաննիսեանը, Լեհահայոց նորանշանակ հոգեւոր հովիւ Տ․ Տարօն վրդ․ Ղուլիկեանը, հայ մշակոյթով հետաքրքրուած լեհ բարեկամներ եւ հայորդիներ։ Ներկաներէն կին մը ազրպէյճանամէտ հարցադրումով մը բողոքած է շարժապատկերի արդար պարունակութեան համար, մեղադրելով որ շարժապատկերը միակողմանի տեսակէտ կը ներկայացնէ, հոն անտեսուած է ազրպէյճանական կողմի իբրեւ հողին իրաւատէր ըլլալուն տեսակէտն ու կարծիքը։ Շարժապատկերի փակ ցուցադրութեան ընթացքին շարժապատկերի սրահէն դուրս, խումբ մը երիտասարդներ ազերիական դրօշակներ բարձրացուցած են ու իրենց բողոքի արտայայտութիւնները յայտնած են շարժապատկերի հանդէպ։ Նոյն շրջանին Վարշաւայի մէջ ՀՀ դեսպանատան դիմաց նոյնպէս խումբ մը երիտասարդներ ազերիական դրօշակներով  իրենց արտօնուած յիսուն վայրկեաննոց բողոքի ժամանակի ընթացքին հակահայկական սպառնական խօսքերով, գանգատներով առարկած են շարժապատկերի անարդարութեան համար, ներկաները պաստառներ բարձրացուցած են, որոնց վրայ լեհերէնով գրուած է  «Ղարաբաղը Ազրպէյճան է», «Ազատ արձակեցէք գերի առնուած ազրպէյճանցի բանակայինները» եւլն․։

Ե․ Նովաքովսքայի հետ նամակագրութեան շնորհիւ կարելի եղաւ տեղեկանալ թէ այդ վերոյիշեալ բողոքներու շարքին պէտք է աւելցնենք բեմադրիչին եւ շարժապատկերի երաժշտական հեղինակին ուղղուած ազերիական դեսպանութեան բողոքները ու անոնց դիմագրաւած անհամութիւնները։ Հանրային անդրանիկ ցուցադրութենէն ետք Ազրպէյճանի դեսպանատան կողմէ Լեհաստանի հեռուստաընկերութեան ներկայացուած բողոքագիրները։ Այս շարժապատկերը տարածելու եւ ցուցադրելու նպատակով նոյնինք բեմադրիչ Ե․ Նովաքովսքայի կողմէ լեհական զանազան կայաններու ներկայացուցած խնդրանքները, որոնք դժբախտաբար մնացած են անպատասխան։ Հոս պէտք է եզրակացնել ազրպէյճանական կողմի միջամտութիւններու դերակատարութիւնը, անոր կողմէ յղուած բողոքագիրները որոնք դրական ազդեցութիւնը ունեցած են լեհական պետական կառոյցներուն վրայ, արգիլելու եւ կամ  շարժապատկերի ցուցադրութիւնը ուշացնելու նպատակով։

Տաղանդաւոր բեմադրիչ Ե․ Նովաքովսքան երկար ժամանակ Հայաստանի մէջ ապրելով քաջածանօթ է հայ իրականութեան, հայ ազերիական հակամարտութեան իրավիճակին, լաւատեղեակ է Արցախի ու արցախահայութեան արդար գոյամարտի մանրամասնութիւններուն, պատմաբանի, լրագրողի, բեմադրիչի իր բարձր կրթութեամբ եւ երկար տարիներու գեղարուեստական փորձառութեամբ իրազեկ ու մօտէն հետաքրքրուած է հակամարտութեան կարգաւորման բանակցային գործընթացով։ Արցախի նուիրուած իր այս շարժապատկերին հիմնական պատգամն է ներկայացնել այդ երկրի ու հոն ապրող իրաւատէր հայութեան իսկական իրականութիւնը ու հարազատ ներկայի պատկերը հեռու քաղաքական վերլուծումներէ։ Անհեռանկար պիտի ըլլար Արցախը դիտել ու ներկայացնել բռնագրաւող ազրպէյճանական տեսանկիւնէն, միջամուխ ըլլալով ամուլ քաղաքական դիտարկումներու կամ վերլուծումներու։ Այս արդար մօտեցումը հայանպաստ ու օգտաբեր օղակ մըն է նուիրուած Արցախի գոյապայքարին, որուն համար մեր խորին երախտագիտութիւնը եւ գնահատանքը կը փոխանցենք Արցախը ալ աւելի հանրայնացելու Եւրոպական միութեան մէկ մեծագոյն երկիրներէն՝ Լեհաստանի մէջ իր 38 միլիոն հաշուող ուշագրաւ հանրային կարծիքով։ Լեհական արտադրութեամբ ու լեհ արուեստագիտուհիին կողմէ Արցախի ընծայուած առաջին շարժապատկերի այս թելադրիչ նախաձեռնութիւնը օրինակելի է ու խրախուսիչ հակառակ ազերիական բոլոր տեսակի ճնշումներուն, հակադարձութիւններուն ու մանաւանդ խաւիարային ախտի գարշելի քաղաքականութեան։

Լեհաստան

Դոկտ․ ԱՐԱ ՍԱՅԵՂ