Միջազգային կրօնական ազատութեան եւ խաղաղութեան վերաբերեալ համաժողովը, որը գումարուել է Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում 2021 թուականի սեպտեմբերի 9-10-ը, յատուկ ուշադրութիւն է դարձրել կրօնի ազատութեան խթանմանը եւ հոգեւոր, մշակութային եւ պատմական ժառանգութեան պահպանմանը:
Հանդիպելով Սուրբ Էջմիածնում, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ծայրագոյն Պատրիարք եւ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հովանաւորութեամբ եւ Արցախի/լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան կառավարութեան ներկայացուցիչների ներկայութեամբ, մենք` համաշխարհային քրիստոնէական համայնքի համաժողովի մասնակիցներս, խորապէս յուզուած եւ ոգեշնչուած ենք հայ ժողովրդի պատմութեամբ, ով առաջինն է ընդունել քրիստոնէական հաւատքը որպէս պետական կրօն, վերապրել է Օսմանեան կայսրութեան կողմից 20-րդ դարի սկզբին իրականացուած ցեղասպանութեան ոճրագործութիւնը եւ Լեռնային Ղարաբաղի 2020 թուականի պատերազմի սարսափներն եւ պատմութեան այլ արհաւիրքներ:
Հայ ժողովրդի շարունակական տոկունութիւնն ու հաւատարմութիւնն իր հաւատքին եւ մշակոյթին արժանի է քրիստոնէական աշխարհի հիացմունքին:
Մենք վերահաստատում ենք կրօնի կամ համոզմունքների ազատութեան իրաւունքի սկզբունքները, որոնք ամրագրուած են Մարդու իրաւունքների համընդհանուր հռչակագրում եւ մարդու իրաւունքների միջազգային եւ տարածաշրջանային յետագայ պայմանագրերում: Մենք հաւատում ենք, որ այս իրաւունքը պատկանում է բոլորին` անկախ հաւատքից կամ ազգութիւնից, պատմութիւնից կամ քաղաքական հանգամանքներից:
Այս իրաւունքը պատկանում է նաեւ հայ ռազմագերիներին, ովքեր դեռ անօրինական կերպով գտնւում են գերութեան մէջ, որոնց ազատ արձակման եւ հայրենադարձութեան համար մենք միջնորդում ենք եւ աղօթք առաքում:
Մենք միջնորդում եւ աղօթում ենք նաեւ Արցախի/Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի համար, որի ազատ եւ խաղաղ բնակութեան իրաւունքը մարդկային սրբազան կեանքի մասն են կազմում:
Մենք շեշտում ենք սուրբ եւ պաշտամունքի վայրերի, ինչպէս նաեւ կրօնական ժառանգութեան պահպանութեան խիստ կարեւորութիւնը կրօնական ազատութեան արդիւնաւէտ իրացման եւ ազգերի ու համայնքների միջեւ խաղաղ յարաբերութիւնների խթանման եւ պահպանման համար: Կրօնական ազատութիւնների իրականացման երաշխաւորման համար էական նշանակութիւն ունի պաշտամունքի վայրերի պաշտպանութիւնը եւ դրանց ազատ հասանելիութիւնը:
Աւելին, սուրբ եւ պաշտամունքի վայրերը, ինչպէս նաեւ կրօնական ժառանգութիւնները մարդկանց եւ հաւատքի համայնքների ամենախոր ինքնութիւններն են: Հենց այս պատճառով, հակամարտութեան իրավիճակներում դրանք յաճախ դիտաւորեալ թիրախաւորւում են որոշակի համայնքին առաւելագոյն հաւաքական վնասուածքներ հասցնելու համար:
Ցանկացած յարձակում ցանկացած կրօնական համայնքի վրայ, լինի դա այդ համայնքի անդամների կամ այդ համայնքի հետ առնչուող վայրերի վրայ, յարձակում է ընդհանրապէս կրօնական ազատութեան վրայ, եւ, հետեւաբար, յարձակում բոլոր կրօնական համայնքների վրայ: Եւ քանի որ կրօնական շինութիւններն ու վայրերը կրօնական ինքնութեան կրողներ են, պաշտամունքի վայրը վնասելը իրական բռնութիւն է հաւատացեալների անձնական եւ հաւաքական կրօնական ինքնութեան դէմ, որ վիրաւորում է նրանց ինքնութիւնն ու յիշողութիւնները:
Միւս կողմից, հոգալով սուրբ եւ պաշտամունքի վայրերի ֆիզիկական ամբողջականութեան մասին, մենք պաշտպանում ենք այն մարդկանց արժանապատուութիւնը, ում համար հոգեհարազատ են այդ սրբավայրերը: Եւ երբ մենք համագործակցում ենք տարբեր ազգերի, կառավարութիւնների եւ հաւատքի համայնքների հետ` պաշտպանելու կրօնական ժառանգութիւնը, մենք ազդարարում ենք բժշկման եւ միասնութեան բարեփոխման ուղերձը:
Հետեւաբար, մենք միանում ենք սուրբ վայրերի Համընդհանուր կանոնակարգի հաստատմանը եւ, մասնաւորապէս, հետեւեալ դրոյթներին.
• Սուրբ վայրերը պէտք է պահպանուեն ներկայ եւ գալիք սերունդների համար` արժանապատուութեամբ, ամբողջականութեամբ եւ յարգանքով իրենց անուան եւ դաւանանքի ինքնութեան նկատմամբ: Դրանք պէտք է պահպանուեն եւ՛ որպէս կրօնական նշանակութեան վայրեր, եւ՛ որպէս իրենց համայնքների եւ մարդկութեան պատմական, մշակութային եւ բնապահպանական ժառանգութիւն: Նրանք չպէտք է պղծուեն կամ վնասուեն, ոչ էլ կրօնական համայնքները հարկադրաբար զրկուեն իրենց սուրբ վայրերից:
• ․․․ բոլոր կողմերը պէտք է նպաստեն սուրբ վայրերի պահպանմանը, ընդունեն ուրիշների սուրբ վայրերի նշանակութիւնը որպէս պաշտամունքի վայրեր եւ ինքնութեան վայրեր, յարգեն այլոց կրօնական զգացմունքները այդ վայրերի նկատմամբ եւ շեշտեն դրանց հոգեւոր արժէքը, այլ ոչ թէ որեւէ ռազմավարական, տարածքային կամ ռազմական նշանակութիւնը: Չի կարելի մերժել մարդկային խմբի կապուածութիւնը սուրբ վայրին:
Մենք նաեւ ընդունում եւ հաստատում ենք ՄԱԿ-ի Գործողութիւնների ծրագրի համապատասխան դրոյթները կրօնական վայրերի պաշտպանութեան համար. ՄԱԿ-ի Գործողութիւնների ծրագիրը կրօնական առաջնորդների եւ դերակատարների համար` կանխելու բռնութեան հրահրումը, որը կարող է յանգեցնել վայրագ յանցագործութիւնների. Համաշխարհային ժառանգութեան համագումարի եւ Համաշխարհային ժառանգութեան համագումարի շրջանակներում կրօնական ունեցուածքի պաշտպանութեան մասին յայտարարութիւնը:
Ինչ վերաբերում է 2020 թուականին հակամարտութիւնից յետոյ Արցախում/Լեռնային Ղարաբաղում տիրող իրավիճակին, որն իրականացուել է Ադրբեջանի կողմից եւ աջակցւում է նրա դաշնակիցների կողմից, մենք խորապէս տագնապած ենք ներկայումս նրա վերահսկողութեան ներքոյ գտնուող տարածքներում հայկական կրօնական եւ մշակութային ժառանգութեան ոչնչացման, վնասի եւ պղծման բազմաթիւ հաղորդագրութիւններից:
Մեր մտահոգութիւնը սաստկանում է, երբ մենք հիմնաւորուած կերպով տեղեկանում ենք Ջուղայում, Նախիջեւանում եւ Ադրբեջանի այլ վայրերում համաշխարհային ժառանգութեան նշանակութիւն ունեցող հայկական պատմական վայրերի համակարգուած բնաջնջման մասին:
Այսպիսով, մենք.
– Կոչ ենք անում Ադրբեջանի կառավարութեանը` անյապաղ եւ անարգել կերպով թոյլատրել միջազգային փորձագէտներին եւ դիտորդական առաքելութիւն իրականացնողներին մուտք գործելու Արցախի/լեռնային Ղարաբաղի այն տարածքները, որոնք վերջերս յայտնուել են Ադրբեջանի վերահսկողութեան տակ, ինչպէս նաեւ Նախիջեւանի եւ Ադրբեջանի այլ վայրեր անկախ գնահատում իրականացնելու համար:
– ԵՈՒՆԵՍՔՕ–ին կոչ ենք անում այս ոլորտներին գնահատման առաքելութիւնը դարձնել հրատապ գերակայութիւն:
– Խրախուսում ենք երկխօսութեան եւ համագործակցութեան նախաձեռնողական եւ կանոնաւոր ներգրաւումը, թէ խօսքի եւ թէ ներգործուն համերաշխութեան փորձերը, երբ թիրախում են կրօնական վայրերը եւ այլ կրօնների ու հաւատքների հաւատացեալները:
– Միջազգային հանրութեան բոլոր անդամների համերաշխութեան եւ միջամտութեան կոչ ենք ուղում` հայ ժողովրդին եւ համայնքներին երաշխաւորելու այն նոյն իրաւունքները, որոնք միջազգային իրաւունքի եւ բարոյական պատասխանատուութեան ուժով վերապահուած են բոլորին, ներառեալ կեանքի իրաւունքները, կրօնի կամ համոզմունքների ազատութիւնը, ինչպէս նաեւ մշակութային արտայայտումն ու ինքնորոշումը:
– Մեր եւ համաշխարհային էկումենիկ ընկերակցութեան սերտ քրիստոնէական աջակցութիւնն ենք արտայայտում Հայ եկեղեցուն: Մենք կանգնած ենք Հայ Եկեղեցու, նրա ժողովրդի, նրա սպասաւորութեան եւ քրիստոնէական վկայութեան կողքին:
– Խոստանում ենք շարունակել համատեղ աշխատանքը Սուրբ Էջմիածնում միասին այս օրերի ընթացքում բարձրացուած խնդիրների եւ մտահոգութիւնների լուծմանն ուղղուած գործողութիւնների աւելի մանրամասն ծրագրի մշակման եւ իրականացման ուղղութեամբ: