ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ
Թէքէեան Մշակութային Միութիւնն այս տարի տօնում է իր հիմնադրութեան 75-ամեակը։ Ինչպէս սփիւռքեան զանազան միութենական, մշակութային, կուսակցական կառոյցներ, այնպէս էլ այս կազմակերպութիւնը ջատագովն է հայրենանուէր եւ ազգանուէր ծառայութիւնների՝ իր մասնաճիւղերի, կենտրոնատեղերի հայանպաստ աշխատանքների միջոցով։
Այս մասին յայտնեց Թէքէեան Մշակութային Միութեան Կենտրոնական վարչութեան անդամ Գ. Քէօշկէրեանը 24 Փետրուար 2022-ին, Երուանդ Ազատեանի «Ազգային-Քաղաքական Յորձանուտի Մէջ» երկհատորեայ գրքի շնորհահանդէսի երեկոյի բացման ընթացքում, որ Միութեան յոբելեանի մեկնարկն էր։ Ձեռնարկը կը հովանաւորէր Առաջնորդ Յոհնան արք. Տէրտէրեանը։ Գ. Քէօշկէրեանը ապա՝ ներկայացրեց օրուայ հեղինակի կեանքն ու գործունէութիւնը։
Երուանդ Ազատեանը ծնուել է Լիբանանում։ Երկրորդական ուսումը ստացել է ՀԲԸՄիութեան Յովակիմեան-Մանուկեան վարժարանում։ Պէյրութի Ամերիկեան համալսարանից ստացել է Պսակաւոր արուեստից վկայական Առեւտրական գիտութեան բաժանմունքից։ Շարունակել է իր ուսումը Բոստոնի Նորթիսթըրն եւ Տիթրոյթի Ուէյն Սթէյթ համալսարաններում՝ հետեւելով անգլիական եւ ամերիկեան գրականութեան եւ Միջինարեւելեան ուսմունքներին։
Եղած է Պէյրութի «Զարթօնք» օրաթերթի «Զարթօնք Սփոր» յաւելուածի հիմնադիր խմբագիր։ Վարել է Գահիրէի «Արեւ» թերթի խմբագրապետի պաշտօնը։ Խմբագրել է Բոստոնի «Պայքար» եռամսեան։ Մեծ դեր է ունեցել Մոնթրէալի «Ապագայ» շաբաթաթերթի ստեղծման, «Պայքար» շաբաթաթերթի վերահրատարակման ու Երեւանի «Ազգ» թերթի հիմնադրման մէջ։ Երկար տարիներ եղել է ՀԲԸՄ Ալեք Մանուկեան մշակութային հիմնադրամի ատենապետը։ ԱՄՆ-ի եւ Գանատայի ԹՄՄ կեդրոնական վարչութեան ատենապետն է 1997 թուից: 45 տարիներ է ի վեր Ազատեան ազգանունը սերտօրէն կապուած է անգլիատառ հայկական «Mirror-Spectator» շաբաթաթերթի հետ։
1988 թուականին Երեւանի պետական համալսարանը Եր. Ազատեանին շնորհել է Պատուոյ դոկտորի կոչում։ Հայրենիքում արժանացել է Ս. Սահակ-Ս. Մեսրոպ շքանշանին, Մովսէս Խորենացու մետալին։ Անդամ է Հայաստանի Գրողների միութեան։
Համացանցում հանդիպ՚եցինք նաեւ կենսագրական շատ այլ մանրամասնութիւններ, որ պիտի չկարողանանք ներկայացնել այսօր։
Երեկոյի հանդիսավար, գրականագէտ Լիլիթ Քեհեայեանը հրաւիրեց գլխաւոր բանախօս բժ. Գրիգոր Սիմոնեանին՝ ներկայացնելու «Ազգային-Քաղաքական Յորձանուտի Մէջ» նորատիպ երկհատորեակը, ուր ընդգրկուած են 2017-2020 թուականներին «Պայքար» թերթում հրատարակուած Ե. Ազատեանի քաղաքական վերլուծական յօդուածների մէկ մասը՝ որոշակի ընտրութեամբ, 103 յօդուածներով։
Եր. Ազատեանի ցանկութեամբ բանախօս էր հանդիսացել յարգելի բժիշկը՝ նրա ընկերոջ՝ Միհրան Սիմոնեանի որդին, որ «շքեղ հայերէնով, Յովակիմեան-Մանուկեան դպրոցի ոսկեայ կշիռով արտայայտուեց» օրուայ նիւթի մասին։ Գր. Սիմոնեանը շեշտեց, որ մամուլը միայն լրատու չէ, այլ փարոս է հայ միտքը լուսաւորելու համար։ Ռամկավար մամուլն ունեցել է իր ծանրակշիռ գրողները՝ Վ. Թէքէեան, Գ. Ահարոնեան, Ա. Անդրէասեան։ Ապա յիշեց երրորդութիւն՝ Յ. Պօղոսեան (հանգուցեալ), Վ. Սեմերճեան, Եր. Ազատեան, մամուլի աշխատակիցներին, որոնց գրիչը մնայուն ներկայութիւն է ՌԱԿ-ի մամուլի էջերում։
Հայ իրականութեան մէջ երեւոյթ է Ազատեանի գրիչը, եւ այդ ստորագրութիւնը միշտ կենդանի է պահել հայրենիք-Սփիւռք կապերը՝ իր ճկունութեամբ, քաղաքական հոտառութեամբ, ներկայի քննադատութեամբ, ապագայի տեսլականով, արդարամտութեամբ։ Այդպիսի օրինակ կարող է հանդիսանալ նրա վերլուծութիւնը Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան մասին. այն դնելով համահայկական պատուանդանի վրայ, չի վարանում ասելու, թէ դաշնակցութիւնը կարեւոր դեր ունեցաւ տուեալ հանրապետութեան կազմաւորման գործում։ Ազատեանը քննադատում է ներկայ Հայաստանի կուսակցութիւնները, որոնք հիմնուած են ոչ թէ գաղափարախօսութեան, այլ անձերի շուրջ։ Մտահոգ է հայոց լեզուի անմխիթար վիճակով Սփիւռքում եւ հայրենիքում եւս, ուր օտար բառերի օգտագործումը համարում է բարբարոսութիւն։ Եւ շատ ու շատ հարցեր՝ ազատեանական գրչով, գալիս են հայելու նման պատկերելու մեր ազգային իրականութիւնները։
Իսկ ինչո՞ւ հատորով ներկայացնել մամուլում լոյս տեսած գրութիւնները, արդեօք ժամանակավրէպ պիտի չդառնա՞ն։ Ոչ. վաղուայ քաղաքական գործիչների համար դրանք պիտի դառնան ժամանակի բարացոյցը, պատմաբանների համար պիտի հանդիսանան նիւթերի աղբիւր։
Յարգելի բանախօսը յիշեց հանգուցեալ Եր. Պապայեանին եւ գրող Ս. Վահագնին, մամուլին ծառայած երկարակեաց աշխատակիցներին։ Եր. Ազատեանը նոյնպէս ընտրել է երկար ապրելու ուղին իր ստեղծագործ աշխատանքով։
Բեմ հրաւիրուեց երիտասարդ դաշնակահար Էդգար Էքշեանը, որ հաճելիօրէն նուագեց Ա. Բաբաջանեանի «Վաղարշապատի պարը» եւ Շ. Ազնաւուրի «Լա Բոհեմը»։
Հանդիսավարուհի Լ. Քեհեայեանը մի հետաքրքիր միտք արտայայտեց. «Բազմիմացութիւնը եթէ թերութիւն է միջակ մարդկանց համար, ապա օժտուած մարդկանց համար այն դրսեւորուելու միջոց է»՝ նկատի ունենալով Եր. Ազատեան մտաւորականի բազմազմաբեղուն գործունէութիւնը, որն ընդգրկում է մի շարք ոլորտներ՝ գրականութիւն, հրապարակախօսութիւն, ճարտասանութիւն, ազգային-քաղաքական վելուծութիւն, երկլեզու՝ հայերէն եւ անգլերէն գրութիւններով։
Բեմ հրաւիրուեց փաստաբան Ռ. Աւշարեանը՝ յայտնելու իր սրտի խօսքը։ 40 տարուայ բարեկամութիւնը շատ յուշեր էր արձանագրել Աւշարեանի մօտ՝ Ալեք Մանուկեանի գրասենեակում նրանց առաջին հանդիպումը, «Պայքար» թերթի վերահրատարակման աշխատանքներին մասնակցութիւնը եւ այլն։ Ապա նա ընթերցեց հատուածներ Ա. հատորում տեղ գտած «Նոր Սփիւռքի Դիմագիծը» յօդուածից. «…Հին սփիւռքը տարուած է իր աւանդական խնդիրներով, իսկ նոր սփիւռքն ալ դեռ չէ եկած ուշքի՝ անդրադառնալու համար, որ ազգի մը սփիւռքացումը կենաց ու մահու խնդիր կրնայ յարուցանել… Սակայն, ո՞ւր պիտի սկսի համադրութիւնը, ո՞ւր պիտի ամբողջանայ ներդաշնակութիւնը, որ համաշխարհային հայու տիպարը ամուր կանգնած ըլլայ իր ազգային էութեան կռուանին» (Գիրք Ա. էջ 24)։
Հանդիսավարուհին՝ շեշտելով Վ. Թէքէեանի գործերի մշտական ներկայութիւնը Միութեան ձեռնարկներին, բեմ հրաւիրեց Աստղիկ Տատուրեանին (ՀԲԸՄ-ի Տիկնանց միութեան ատենապետուհի) ասմունքելու բանաստեղծի «Հաշուեյարդար» եւ «Բարձրացիր» բանաստեղծութիւնները։ Արեւմտահայերէն ասմունքը պատշաճ հնչեց օրուայ ծրագրին։
Լիլիթ Քեհեայեանը ընթերցեց Բ. հատորից «Վերջապէս» գրութիւնը. «Քաղաքական եւ տնտեսական յեղափոխութենէն վերջ հերթը հասած կ՛երեւի լեզուի յեղափոխութեան… Դէպի ապագան ընթացող մեր լեզուի շոգեկառքը պիտի ըլլայ արեւելահայերէնը։ Հետեւաբար, որքան ան բեռցուած ըլլայ հարազատ հայերէնով, այնքան յուսալի կը մնայ ապագան» (Գիրք Բ. էջ 198)։
Եւ վերջապէս բեմը տրամադրուեց օրուայ մեծարեալին՝ ԹՄՄ Կեդրոնական վարչութեան ատենապետ Երուանդ Ազատեանին.
«Հաճելի երեւոյթ է տեսնել հին ու նոր բարեկամներ, որ եկած են գնահատելու հայ մամուլի միջոցով կատարած իմ աշխատանքը։ Մամուլի աշխատողը անկախ մտածող է, որուն կիզակէտը ճշմարտութիւնն է, սակայն միշտ բարեկիրթ։ Լրագրողը լուռ պիտի չկենայ քաղաքական անցուդարձներին։ Որեւէ քաղաքական զարգացում անպայման ետին պատմութիւն մը կ՛ունենայ։ Ես ունիմ յենարան՝ մեր ժողովուրդի պատմութիւնը։ Երբ անգլերէն գրեմ, պատմութեան կը հետեւիմ։ Հայը գիտէ, սակայն ամերիկահայերը կամ ամերիկացին ծանօթ չեն մեր պատմութեանը՝ ենթատեքստը տեսնելու համար։ Ինծի համար հաճելի անակնկալ (pleasant surprise) էր «Պայքար» թերթի վերահրատարակութիւնը։ Կը կարծէի թէ գրողներ չկան, մանաւանդ արեւմտահայերէն։ Ըլլալով ՌԱԿ-ի պաշտօնաթերթ, միեւնոյն ժամանակ կարկինը լայն բացած ենք այլազան կարծիքներ տեղադրելու մեր էջերուն մէջ, այնքան ատեն որ կիզակէտը մեր հայրենիքն է։ Գաղափարներու կայծակնահարումէն է, որ կը բխին նորութիւններ՝ պայմանաւ, որ պահպանուի մտաւորականին արժանավայել լեզուական մակարդակը։ Ստեղծուեց կենդանի հրապարակ (ֆորում), եւ ես հպարտ եմ, որ ունինք մտաւորականներ հակադիր կողմերէ։ Մեր ինքնութեան պայքարը հասած է տեղ մը, ուր իրարու հետ համախումբ աշխատանքով է, որ պիտի հասնինք արդիւնքի։ Այլ երեւոյթ էր նաեւ, ի զարմանս ինծի, թէ ունինք արեւմտահայերէնով ընթերցողներ»։
Ապա յոբելեարը շնորհակալութիւն յայտնեց հանդէսի կազմակերպիչներին, մասնակիցներին, ունկնդիրներին եւ յատուկ ուշադրութեամբ անդրադարձաւ Հիւսիսային Ամերիկայի Արեւմտեան թեմի առաջնորդ Յովնան Տէրտէրեանի ներկայութեանը. «Սրբազան հօր ներկայութիւնը կը փառաւորէ հանդիսութիւնը։ Աշխարհի ամենախոշոր հայկական գաղութի, ամենախոշոր խնդիրներու (փրոպլեմներու) դէմ պայքարող, Վարդանանց տօնակատարութեան օրը մեր կողքին եղող սրբազան հօր հաւատքով կը շարունակուի մեր աշխատանքը»։
Եկել էր սրբազան հօր օրհնութեան պահը.
«Խոնարհումս Ազատեան մտաւորականին, որ կը ճանչնամ 1984-էն ի վեր։ Միշտ վայելած ենք անոր միջգաղութային ներկայութիւնը, եւ այս երեկոյին ունկնդրումը հոգեւոր իմաստով կը լիացնէ մեզ։ Նոր երկահատորեակին հրատարակումով դուք կ՛ընծայէք խորհելու առիթը, թէ ո՛վ է գրողը։ Բառին մէջ ճանապարհ կը բանաք եւ կը քանդակէք մեր պատմութիւնը, կը դառնաք ժամանակների ապրող մարդը, ժամանակի ճարտարապետը։ Ձեր կեանքը բարի օրինակ է երիտասարդներուն»։
Երեկոյի աւարտին կատարուեց գրքերի գինեձօնը։
ԹՄՄիութինը արժանին մատուցեց հեղինակ Երուանդ Ազատեան ղեկավարին՝ սպասելով նոր հունձք մտաւորականի բերրի դաշտերից։