Գագիկ Կարապետեան
(Ելոյթ` «Յոյզերի խաչմերուկ» Գրքի Շնորհանդէսում)
ՀԵՆՐԻԿ ԱՆԱՍԵԱՆ
Գրել կարող է ամէն մի անհատ, բայց նրանցից եզակիներն են հասնում իսկական գրող-բանաստեղծի մակարդակին: Նրանցից մէկն է Գագիկ Կարապետեանը:
Շիրակի ծնունդ է Գագիկ Կարապետեանը, որը գրական աշխարհում հաստատեց իր տեղը ու պայթող արկի նման, հռնդիւնով` ականատեսի վկայութեամբ աշխարհի առջեւ բաց արեց 1988-ի Լենինականի աշխարհակուլ երկրաշարժի սահմռկեցուցիչ համայնապատկերը, որը, միանգամայն իրաւացիօրէն հեղինակն անուանեց «Դժոխք»:
Գագիկ Կարապետեանի «Դժոխք» պոէմը շռնդալից յաջողութիւն բերեց հեղինակին:
Պոէմի մասին ժամանակին հիացական արտայայտութեամբ է հանդէս եկել հանճարեղ բանաստեղծուհի Սիլվա Կապուտիկեանը:
– Արարիչը նայեց վերից եւ տեսաւ չկայ Շիրազը եւ որոշեց գիւմրեցի Գագիկի ձեռքով ստեղծել այս հանճարեղ գործը`« Դժոխք» պոէմը,- գրել է նա:
Ով սիրտ ու հոգի ունի, «Դժոխք»ը չի կարող նրա հոգում երկրաշարժ, հոգու, մտքի ալեկոծում չ՚ առաջացնել:
Իզուր չի գրել շնորհառատ բանաստեղծ Արամայիս Սահակեանը.
– Այդ պոէմը նոր երկրաշարժ առաջացրեց իմ հոգում` յոյզերի երկրաշարժ, բայց ազնիւ երկրաշարժ: Գագիկ Կարապետեանի «Դժոխք»ը դրախտ պոեզիան պարգեւեց ինձ::
Ես ինչո՞ւ իմ խօսքն սկսեցի յատկապէս «Դժոխք» պոէմով: Լիուլի վերանայելով Գագիկ Կարապետեանի «Յոյզերի խաչմերուկ» ժողովածուն, տեսայ որ, պոէմի շունչը, ազդեցութիւնը երեւում է նրա գրեթէ բոլոր գործերում, լինի չափածոյ, թէ արձակ: Թաքնուած տխրութիւնն ու թախիծը գերիշխող է շատ տեղերում:
«Դժոխք» պոէմը բանաստեղծի հոգեզաւակն է, իր խաչը, որ նա կրել է, եւ կրելու է իր ողջ գիտակցական կեանքում:
Գիւմրեցուն բնորոշ լիաթոք խինդն ու ծիծաղը բացակայում է բանաստեղծի` նոյնիսկ սիրոյն նուիրուած բանաստեղծութիւններում, թէեւ ոմանց մէջ լոյս կայ, յոյս կայ դրանց տողատակերում: Բանաստեղծին մշտապէս «հետապնդում» են «Դժոխք»ն ու հոգեցունց «Գուգոն» ողբերգական նովելը: Գագիկ Կարապետեանի ամէն մի գործի մէջ թախիծ ու կարօտ կայ, եթէ ոչ բացայայտ, ապա անպայմանօրէն թաքնուած: Անցեալի պատկերները հանգիստ չեն տալիս նրան: Անցեալի ցաւն ու վիշտը կոտտացող վէրքի նման` չեն սպիանում նրա հոգում:
Զուր տեղը չէ, որ աննման ասմունքող Վերա Յակոբեանը հետեւեալ տողերն է նուիրել Գագիկ Կարապետեանին.
«Դժոխքի» բովում այրուեց հոգիդ, Ու իջաւ հոգուտ խորունկ դառնութիւն, Կորցրիր ճամփան լոյսի ու յոյսի Մնաց կեղեքող մի յիշողութիւն:
Գիւմրեցուն բնորոշ լիաթոք խինդն ու ծիծաղը բացակայում է նոյնիսկ սիրուն նուիրուած բանաստեղծութիւններում, թէեւ ոմանց մէջ լոյս կայ, յոյս կայ սիրոյն նուիրուած բանաստեղծութիւնների տողատակերում: Անցեալի պատկերները հանգիստ չեն տալիս նրան: Իր մասնագիտութեան բերումով, որպէս համբաւաւոր, լաւագոյնս ճանաչուած բժիշկ, նա, մարդկանց մարմնական ցաւերն է բուժում, սակայն Տիրոջ կողմից իրեն պարգեւած գրելու շնորհքը պարտաւոր է ծառայեցնել նաեւ նրանց հոգեկան բուժմանը, ամոքելու համար նրանց հոգում ամբարուած ցաւն ու վիշտը, միեւնոյն ժամանակ յոյս ներշնչելով լուսաւոր ապագայի նկատմամբ: Նա պարտաւոր է ժամանակ առ ժամանակ իր հուժկու, ջլուտ ձեռքերին ու մատներին հանգստութիւն տալ գրիչ բռնելով:
Գագիկ Կարապետեանի «Յոյզերի խաչմերուկ» գրքի բանաստեղծութիւնների բաժինը վեց ենթավերնագրեր ունի: Առաջինի անուանումն է` ԽՈՀԵՐԳՈՒԹԻՒՆ: Այս բաժնի բանաստեղծութիւնների հիմնական թեման կարօտն է, ու`ոչ յաճախ` նաեւ հիասթափութիւնը: Բանաստեղծն հիմնականում ամէն ինչ տեսնում է մթութեան մէջ, խաւարում: Մուգ գոյները թագաւորում են ամէնուր: Մէկ երկնքից ընկած ասուպն է սիրտը կոտրում, մէկ ցաքուցրիւ ձիւն է իջնում մազերին, ու, մէկ էլ` սիրտն է սառոյց կապում աչքի առջեւ բերելով Գուգոյի կնոջ սառած մարմինը:
Մաղւում է ձիւնը դանդաղ Հալւում օրերիս նման, Անվերադարձ կեանքն անցաւ, Կորաւ հողմերի նման Սիրտս`սառոյցի է նման:
Այո՜կարօտ, կարօտներ` հենց այդպէս` յոգնակի, կարծես աշխարհի դարդ ու ցաւը իրեն են տուել: ԿԱՐՕՏԸ իր յաւիտենական ընկերն է դարձել: Բանաստեղծի հոգին բանի նման չէ, այն «աւերուած անտառ է դարձել».
Իմ հոգին քամուց մոլեգին Աւերուած անտառ է դարձել, Այդ ցաւից ու վախից մոլագար Սիրտս մեծ ճաքեր է տուել:
Մռայլ , թանձր խաւարում խարխափող նրա ճաք տուած սիրտը կարող է փոքր ինչ հանդարտուել աչքերից հոսող արցունքի ծովում.
Այժմ էլ սպիներն անճոռնի
Գամել են ինձ ճահճում անանց
Ինձ հնար էլ չկայ դուրս գալու
Դեռ ինչքա~ն, ինչքա~ն եմ լալու:
Գագիկ Կարապետեանի բանաստեղծութիւնների երկրորդ բաժնի անուանումն է` ԴՈՒ ԱՌԱՆՑ ԻՆՁ, ԵՍ`ԱՌԱՆՑ ՔԵԶ: Այստեղ արդէն փոքր ինչ լաւատեսութիւն կայ: Սէրն է մէջտեղ ելել, որին պէտք է գուրգուրել, իսկական սէրը բաժանումից` իրօք որ աւելի է թեժանում:
Ես`առանց քեզ, դու` առանց ինձ
Բայց սէր իմ, սէրը հեշտ չի պարտւում
Սէրն իսկական` բաժանումից
Է՜լ աւելի է թեժանում:
Յաջորդ երկու բաժիններում (ՍԻՐՈՅ ԳԱՐՈՒՆ, ՍԻՐՈՅ ԱՇՈՒՆ) Սէրն է թեւածում գարնան եւ աշնան գոյներով: Եթէ գարնանը նոր սէր է ծնւում, ապա աշնանը այն նորոգւում է, թարմանում, որպէսզի գալիք գարնանը նորովի, փթթի ու ծաղկի նոր սիրոյ հազարագոյն ծաղիկներով: Կա՞յ մի բանաստեղծ, որ մշտանորոգ սիրով բոցավառուած, հրաշք տողեր չը նուիրի իր սիրեցեալին: Առաջին սէրն է մնայուն, մնացեալ սէրերը, ըստ Գագիկ Կարապետեանի երկրաշարժ (ժաժք) են առաջացնում մարդու հոգում ու նրան մղում մաքուր, ազնիւ գործերի իրականացմանը: Յիշենք թէ ինչ է ասել Պարոյր Սեւակը սիրոյ մասին.
ՆՈՐԻՑ ՉԵՆ ՍԻՐՈՒՄ, ՍԻՐՈՒՄ ԵՆ ԿՐԿԻՆ:
Իրաւ բանաստեղծը չի կարող չբոցավառուել ոչ մարմնային սէրերով: Մի գեղեցկուհու հմայքով տարուելը` ինքնին արդէն մի բանաստեղծութիւն է: Ուրեմն պիտի ընդունել, որ Սէրը Աստծոյ կողմից մեզ պարգեւուած:ամէնից հաճելի, ամէնից երանելի հաճոյքն է: Ըստ արժանւոյն գնահատելով Գագիկ Կարապետեաբի` սիրոյն նուիրուած բանաստեղծութիւնները, սփիւռքահայ աւելի քան յայտնի արձակագիր Ռոպէր Հատտէճեանը գրում է.
– Գագիկ Կարապետեանի բանաստեղծութիւնները կը ջերմացնեն մեր սիրտը, մեզի անգամ մը եւս կը սիրեցնեն սէրը, մեզի կը բացատրեն, թէ սիրոյ յաճախանքը այն կրակն է, որ միշտ տաքուկ կը պահէ հոգիին հնոցը:
Իսկ որքա~ն սէրեր է տեսել ու տեսնում մեր Գագիկը` մասնագիտութեան բերումով, որի շնորհիւ, տարուէ-տարի նոր գոյն, նոր տեսք է ստանում նրա սիրոյ ներկապընակը:
Սէ~ր, սէ~ր, սէ~ր,- այո կայ, կա՜ միշտ, բայց դրա կողքին կայ մարդկային վիշտ ու ցաւ: Բանաստեղծի հոգին ու սիրտը խաղաղ չեն, որովհետեւ իր շուրջը ամէն ինչ մնայուն վիշտ է ու ցաւ:
Գիշերն աննկատ, գիշերը տխուր Անցնում է, գնում Ցաւը լցուել է իմ շուրջը նորից Ու չի հեռանում:
Իսկ ո՞վ պիտի հեռացնի բանաստեղծի շուրջը լցուած ցաւն ու յիշողութիւնը`եթէ ոչ նրա մնայուն առաջին սէրը` Կարինէն..
Դու մինուճար, իմ միակ սէր,
Հարսնեծաղիկ, կապոյտ նեկտար
Լցրիր հոգիս հոյս ու կրակ
Մութ օրերս թեւերիդ առ (ար):
Բաւական առատ է Գագիկ Կարապետեանի արձակ գործերի ցանկը: Բացի մի քանի ծաւալուն պատմուածք-նովելներից, քիչ չեն առօրեայ կեանքից վերցուած մանրապատումները: Այդ ամէնը կարդալուց յետոյ, վերադառնալով բանաստեղծ Կարապետեանին, համոզուեցի, որ նա մտածում է արձակ մտածողութեամբ, բայց ասելիքը թղթին է յանձնում չափածոյի տեսքով: Այդ պատճառով էլ նրա բանաստեղծութիւնները չափազանց դիւրին է ընթերցելը: Ամէն ինչ, ամէն մի միտք կամ պարբերութիւն ընթերցւում է արձակի պէս: Շատ անգամ հանգ – մանգ էլ չկայ, մի երեւոյթ, որ բնական է դիտւում մեր շատ բանաստեղծների մօտ:
Վերադառնալով բանաստեղծի արձակին, աներկբայ կարող եմ ասել, որ արձակագիր Գագիկ Կարապետեանը բնաւ էլ չի զիջում բանաստեղծ Գագիկին:
Արձակ գործերի մէջ գլուխ-գործոց է «Գուգոն» նովէլը, որը իւրաքանչիւր ընթերցողի մօտ առաջ է բերում հոգեկան ԺԱԺՔ-ԵՐԿՐԱՇԱՐԺ: «Գուգոն» նովէլը իրական պատմութիւն է, որն իր մէջ է խտացրել երկրաշարժի արդիւնքում տասնեակ հազարաւոր զոհերի ողբերգութիւնը:
Սովորաբար ,գիւմրեցիք հումորով են լինում, սակայն հումորը Գագիկի համար չէ: Նրա այս գրքի «Յոյզերի խաչմերուկ» անուանումն արդէն վկան է մեր ասածի: Աւետիք Իսահակեանն էլ է գիւմրեցի Որքան ինձ յայտնի է, նա էլ հումորից «թոյլ» է եղել
Գագիկ Կարապետեանի այս գրքում կան հետաքրքիր նոր բառեր ու բառակապակցութիւններ, որոնք չվրիպեցին իմ աչքից: Ահա դրանցից մի քանիսը.- ՄԱՇՈՒԱԾ ԿՈՊԵՐ, ՁՄԵՌԸ ՊԱՏԵԼ ԷՐ ՀՈԳԻՆ, ՍԻՐՏԸ ԿՆՃԻՌՆԵՐ ՉՈՒՆԻ, ԳԵՐՈՒԱԾ ՀՈԳԻ, ՏԱՔ ԱՉՔԵՐԻ ՀԱՐՈՒԱԾ, եւն:
Ի վերջոյ, Գագիկ Կարապետեանը իր այս գրքով Հայ Գրականութեան մէջ ցանել է առողջ սերմեր, որոնց հիւթալի ու ախորժաբեր մրգերը զարդարում են Հայ Գրականութեան ճոխ սեղանը:
(Զգալի յապաւումներով)