Գրախօսական. Voices In Silence – Ձայներ լռութեան մէջ. Հեղինակ՝ Դոկտ. Կարպիս Տէր Եղիայեան

ՍԱՐԳԻՍ ՄԱՃԱՌԵԱՆ

            Դոկտ. Կարպիս Տէր Եղիայեանի՝ “Voices In Silence” (Ձայներ լռութեան մէջ) անգլերէն լեզուով գրուած գիրքը կը բաղկանայ 352 էջերէ: Այդ էջերը ընթերցողին կու տան 1987էն իվեր իր կողմէ կազմակերպուած ուխտագնացութիւններու մասին տեղեկութիւններ եւ բացատրութիւններ: Իսկ հատորին 285 էջերը մեծ ու փոքր գունաւոր, գեղատեսիլ նկարներու համադրութիւն մը կը կազմեն:

            Յարգելի դոկտորին այս 15րդ հատորը, ցարդ իր հրատարակած 14 երկերուն թագն ու պսակը կազմելու բոլոր արժանիքները ունի: Հատոր մը, որու իրագործումի հենքին անայլայլ կերպով զգալի է գրողին՝ հայ ժողովուրդի անժամանցելի, արդար  իրաւունքներու պաշտպանութեան նուիրուած անսասան հաւատքը, նուիրումի եւ ծառայութեան անտեղիտալի ոգին: Հատոր մը, որ իր աւելի քան 800 բազմերանգ, մէկը միւսէն գեղեցիկ, ճաշակաւոր, արուեստագէտ նկարիչ՝ Մայք Յակոբեանի կրաֆիկական հոյակապ յղացքներով ձեւաւորուած նկարներով, իսկ Սարգիս Թօփալեանի «Երեւան» տպարանին մէջ տպագրուած բծախնդիր աշխատանքով, ամէնէն խստապահանջ ճաշակ ունեցողներուն անգամ գոհացում կը պատճառէ: Իսկ  60 էջերու մէջ խտացած անգլերէն բացատրութիւնները, նկարագրութիւնները, պատմական տեղեկանքները յաւելեալ արժէք մը կ՚ապահովեն հատորին:

            Արդարեւ, “Voices In Silence” հատորը, իր խորքով, բովանդակութեամբ  թէ ձեւով, մէկ կողմէ ընթերցողին մօտ եզակիօրէն գրաւիչ այլ յուզական, զուարթ այլ խթանող տրամադրութիւններ, ապրումներ կը ստեղծէ, իսկ միւս կողմէ  սփիւռքի  թէ հայրենիքի ժողովուրդին, մանաւանդ հայ նոր սերունդներուն ուղղուած կոչի մը, պայքարի մը պատգամը կը բերէ՝ մեր արդար իրաւունքներու պաշտպանութիւնը, մեր պահանջատիրական պայքարը աննահանջօրէն, անտեղիտալիօրէն շարունակելու ուղղութեամբ:

            Եւ ոչ միայն այդ։ Հատորը, իր աչք եւ սիրտ գրաւող պատկերազարդ էջերէն եկող պերճախօս, բազմանշանակ լռութեամբ, աշխարհի ճակատագիրը վարելու յաւակնութիւնը սնուցանող մեծ ու պզտիկ երկիրներու մեծ ու պզտիկ ղեկավարներուն կը յիշեցնէ՝ բառերով չխաղալու,  սեւին՝ սեւ ըսելու պարկեշտութիւնն ու քաջութիւնը: Ճշմարիտը, իրաւը, արդարը պաշտպանելու հրամայականը: Ուրացողներուն զաւթումը, յափշտակումը, ոճիրը իրենց շրջուած ուղեղով արդարացնողերուն դիմակները վար առնելով, զանոնք անարգանքի սիւնին գամելը: Մեր ժամանակներու համաշխարհային թոհուբոհին մէջ, թափանցիկ ճարպիկութեամբ, սինիքօրէն ճշմարտութեան հետ ճիրիտ խաղացող, օսմանեան իրենց օրը ապրած ցեղասպան սուլթաններու, Թալէաթներու ցեղասպանական արարքները արդարացնել ջանացող Էրտողաններուն, Չաւուշօղլուներուն սին յաւակնութիւններուն դէմ բռունցք դառնալու հրամայականը:

            Այո՛, յարգելի ընթերցող, “Voices In Silence”-ը, իմ կարծիքով, մեր պատմական հայրենիքի աշխարհիկ թէ հոգեւոր կառոյցները՝ ամրոցները, տաճարները, եկեղեցիները, կոթողներն ու խաչքարերը, մեր հայրենի դրախտանման բնութեան սէգ, ձիւնապատ լեռները, լայնանիստ կանաչ անտառները, դաշտերը, լիճերը, գետերը, իրենց հարազատ զաւակներէն պարպուած քաղաքներն ու գիւղերը ներկայացնելու, մեր անչափելի կորուստին ահաւորութիւնը ափոսալու եւ սգալու միտող հատոր մը չէ լոկ: Այլ՝ «Ձայներ լռութեան մէջ» հատորը նաեւ մեզ միասնականութեան հրաւիրող կոչ մըն է, հաւատք, յոյս, կամք շեփորող պատգամ է: Խորախորհուրդ, բազմիմաստ ու բազմաբովանդակ պատկերազարդ պատգամ մը, Պարոյր Սեւակի «Անլռելի զանգակատան» պէս յաւերժախօս պատգամ մը:

“Voices In Silence”–ի հիմնական նիւթերուն մասին 

Առաջին մասը կը բացուի Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոս Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա.ի անգլերէնով գրուած օրհնութեան նամակով, որուն մէջ Վեհափառ Հայրապետը իր ուրախութիւնն ու շնորհաւորութիւնները կը յայտնէ Մաշտոց Քոլէճին 25 եւ Դոկտ. Կարպիս Տէր Եղիայեանի Միացեալ Նահանգներու մէջ ծառայութեանց 40ամեակին առիթներով, բարձրօրէն գնահատելով երկուքին ալ առաքելութիւնը՝ կրթութեան, հայկական ժառանգութեանց եւ ինքնութեան պահպանման ոլորտներուն մէջ: Վեհափառը նաեւ առանձնապէս կը գնահատէ Արեւմտեան Հայաստան եւ Կիլիկիա կատարուած ուխտագնացութիւններով Դոկտորին Հայ Դատին սատարելը:

            Վեհափառի գնահատականին կը յաջորդէ հեղինակին սա սրտաբուխ ձօնը. «Այս հրատարակութիւնը նուիրուած է մեր թանկագին զաւակներուն եւ սիրասուն թոռնիկներուն,– հպարտ եւ երախտագէտ ջահակիրները մեր թանկարժէք աւանդութեանց եւ սրբազան արժէքներուն,– եւ ի յիշատակ մեր աննման ծնողներուն, մեծ հայրերուն եւ մեծ-մեծ հայրերուն»:

            Ապա կու գան երկու նախաբաններ, մէկը Պէյրութի Հայկազեան Համալսարանի նախագահ, Վեր. Դոկտ. Փօլ Հայտոսթեանի, իսկ միւսը հեղինակին՝ Դոկտ. Կարպիս Տէր Եղիայեանի կողմէ գրուած: Մէջբերեմ, ընտիր անգլերէնով ու մտքերով եւ այլաբանական ոճով գրուած քանի մը նախադասութիւններ Վեր. Հայտոսթեանի նախաբանէն.

            «Այն բոլոր զրոյցներէն, որոնք կ՚ըլլան մեր երկուքին միջեւ, լռութեան մէջ տեղի ունեցողները կը պատկանին խորութեանը սրտին:

            Այն բոլոր իմաստներէն, որ մէկը կրնայ ընել կեանքի մէջ, անոնք որ կրնան անդրանցնիլ ժամանակն ու միջոցը, անոնք որ կ՚օգնեն մեզի ըմբռնելու Աստուծոյ նուէրը՝ անսահման վաղուան մը համար, ասոնք են որ կը գոհացնեն հոգին:

            Այն բոլոր հեղինակներէն անոնք, որ կը թողուն մնայուն տպաւորութիւն, անոնք որ կը կորսնցնեն ինքզինքնին պատմութեան միացման ճգնաժամային պահուն, եւ միաժամանակ ինքզինքնին կը գտնեն հաւաքական լայն ինքնագիտակցութեան մէջ, անոնք են ամէնէն պերճախօսները:

            Այսպիսին է եղած կեանքի ճանապարհորդութիւնը Դոկտ. Կարպիս Տէր Եղիայեանի: Արդ, այս նախաբանը նուիրուած է զգայուն հոգիով, մանկական սրտով, բանիմաց մտքով կենսաթրթիռ դաստիարակի մը, Բարի Լուրի առաքեալի մը եւ առաջնորդող հաղորդակցողի մը: Սոյն հատորին մէջ ան նաեւ արտիստ մըն է հայկական յիշողութեան»:   

            Վեր. Հայտոսթեանի նախաբանին կը հետեւի Դոկտ. Կարպիս Տէր Եղիայեանի անգլերէն նախաբանն ու երախտագիտական խօսքը: Իմաստալից մտքերով, յիշողութիւններով ու ապրումներով գրուած իր նախաբանին մէջ, ան ի միջի այլոց կը խօսի իր մեծհօր՝ Ստեփանի մասին, որ յարատեւ, անմոռանալի ազդեցութիւն ունեցած է իր կեանքին վրայ: Փափաքողները կրնան մնացեալը կարդալ դիմելով կամ հեռաձայնելով «Երեւան» տպարան՝ (818) 246-2070) եւ հատորէն օրինակ մը (կամ օրինակներ) ապահովելով: Իսկ երախտագիտական բաժնին մէջ հեղինակը իր երախտագիտութիւնը կը յայտնէ Արամ Վեհափառին, Վեր. Փօլ Հայտօսթեանին, բոլոր հովանաւորներուն, յատկապէս «Երեւան» տպարանի սեփականատէր Սարգիս Թօփալեանին եւ հատորի կրաֆիկական ձեւաւորումը իրագործած արտիստ Մայք Յակոբեանին: 

            Կը յաջորդեն այցելուած 81 քաղաքներու անուններու ցանկն ու քարտէսը:

            Իսկ “GOING HOME!”  (Դէպի տուն) գրութեամբ կը սկսի ուխտագնացութիւնը դէպի Կիլիկիա, Կապադովկիա եւ Արեւմտեան Հայաստան: Մեկնարկը կը սկսի Պոլիսէն դէպի Ատանա օդային թռիչքով ու ապա կը շարունակուի ցամաքային ճամբով: Կ՚այցելեն, ոչ անպայման թուածս անուններու կարգով՝ Իսկէնտէրուն, Թարսուս, Մերսին, Կորիկոս, Պէյլան, Մուսա Լեռ, Անտիոք, Գըրըք-Խան, Չորք-Մարզպան (Տէօրթ Եոլ), Հասանպէյլի, Պէրէճիք, Քիլիս, Այնթապ, Մարաշ, Զէյթուն, Հաճըն, Էվէրէկ, Սիս, Թոմարզա, Ճուճուն, Կեսարիա, Աքսարայ, Պողազլեան, Ատիեաման, Սեվերեկ, Մարտին, Տիգրանակերտ, Էրճանի, Բալու, Խարբերդ, Մալաթիա, Կիւրին, Սեբաստիա, Զառա, Չըմըշկածագ, Արաբկիր, Ակն, Շապին Գարահիսար,  Թամզարա, Երզնկա, Թերճան, Էրզրում, Աղրի, Թիւնճէլի, Մալազկերտ, Մուշ, Սասուն, Պիթլիս, Աղթամար, Վան, Իգտիր, Տողուպայազիտ, Արարատ լեռ, Անի, Կարս, Արտահան, Արդուին, Հօբա, Ռիզէ, Տրապիզոն, Կիրասոն, Օրտու:

            Այցելուած իւրաքանչիւր վայրէն վերցուած են խմբական թէ անհատական մեծ ու պզտիկ նկարներ: Առաւել՝ կանգուն մնացած, մեծ մասամբ աւերակի, գոմի, պահեստանոցի կամ որեւէ բանի վերածուած հայկական բնակարաններու, եկեղեցիներու, վանքերու, ամրոցներու, ճարտարապետական կոթողներու, կամուրջներու, շուկաներու, քանդակներու նկարներ: Մանաւանդ լեռնային, դաշտային, ջրային բնական տեսարաններ: Դիտելով այդ խօսուն, վաւերական, պիպլիական խորհրդաւորութիւն ու գրաւչութիւն ունեցող տարածքները ներկայացնող նկարները, հոգիիդ, ներաշխարհիդ խորերէն կարծես կը լսես հողին կանչը, կը զգաս հազարամեակներէն եկող նախնիքներուդ շունչն ու ոգին ու չես կրնար չյիշել Սարմէնի  զայրացկոտ հարցումը՝ «Ո՞վ է ապրում այնտեղ հիմա. իրեն յաւէտ տէ՞ր է կարծում…». կամ չձայնակցիլ Անդրանիկ Ծառուկեանին. «Պիտի հասնինք, սրբազան լեռ, կատարիդ»:

            Արդ, «Ձայներ լռութեան մէջ» հատորը, որմէ օրինակ մը ամէն հայ ընտանիք պարտի ունենալ, ես կը համարեմ մնայուն յուշարար մը՝ հայ ժողովուրդէն ցեղասպանութեամբ խլուած հազարամեակներու իր հայրենիք՝ պատմական Հայաստանի եւ Կիլիկիոյ մասին: Մեր դէմ կատարուած այս ահաւոր անարդարութիւնը անգամ մը եւս կը յուշէ մեզի Չարենցեան հզօր պատգամը. «Ով հայ ժողովուրդ, քո միակ փրկութիւնը քո հաւաքական ուժի մէջ է»:

            Սիրելի Կարպիս, վստահ եմ, որ աստուածատուր շնորհներովդ պիտի շարունակես նուիրումդ ու ծառայութիւնդ Աստուծոյ փառքին, վասն մեր նահատակներու սուրբ կտակին եւ վասն հայ ժողովուրդի արդար պահանջատիրական յաղթանակին:

            Խոշոր շնորհակալութիւն քեզի: Քաջառողջ երկար կեանքի եւ նորանոր յաջողութիւններու մաղթանքով՝ վարձքդ կատար: