Անթիլիաս. Մամլոյ համահայկական համագումարը շեշտեց բազմակարծութեան կարեւորութիւնը

ՆՈՐ ՕՐ, ԼՈՍ ԱՆՃԵԼԸՍ.-Յուլիս 2-4, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան Անթիլիասի Մայրավանքի յարկին տակ ի մի խմբուած էին Հայաստանէն, Արցախէն եւ Սփիւռքի զանազան գաղութներէն ժամանած մամուլի մշակներ՝ մասնակցելու Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան կազմակերպած Հայ Մամուլի Համահայկական Համագումարին, որ տեղի ունեցաւ նախագահութեամբ ՆՍՕՏՏ Արամ Ա. Կաթողիկոսին։

Սոյն համագումարին պաշտօնական բացումը տեղի ունեցաւ առաւօտեան ժամը 9:30-ին, Վեհարանի դահլիճին մէջ, ուր հաւաքուած էին շուրջ 100 մամուլի խմբագիրներ, լրագրողներ եւ աշխատակիցներ։ Յոտնկայս ունկնդրելէ ետք «Տէրունական Աղօթք»ը , Հայաստանի, Արցախի ու «Կիլիկիա» քայլերգերը, Նորին Սրբութիւնը ուղղեց իր Հայրապետական պատգամը։ Բարի գալուստ մաղթելէ ետք ներկաներուն, ան լուսարձակի տակ առաւ ներկայի հրատապ մարտահրաւէրները, որոնք կը ներթափանցեն հայ մամուլի գործելաոճին մէջ։ Առ այդ, Հայրապետը նաեւ անդրադարձաւկլոպալ մշակոյթին տիրապետող ներկայութեան, որ փոփոխութեան ենթարկած է, ինչպէս բոլոր լրահոսները, նաեւ հայ մամուլի առաքելութիւնը ու դիտել տուաւ անոր առաքելութիւնը վերաշեշտումի ենթարկելու հրամայականը։ Ան նաեւ խօսեցաւ լրագրողին մասին, որուն մէջ կ՚ամփոփուին մամուլին որակը, ազատութեան ոգին, առարկայական ու առողջ մօտեցումը։ Վերջապէս, Վեհափառ Հայրապետը իր պատգամով համապարփակ կերպով ներկայացուց ներկայ հայ մամուլին իրավիճակը ու անկէ բղխած համահայկական ու ազգային խնդիրները եւ պատգամը փակեց համագումարին ուշադրութեան յանձնելով հիմնական հարցադրումներ, որոնք պիտի արծարծուին յառաջիկայ երեք օրերու ընթացքին։

Հայրապետական պատգամին յաջորդեց Հայաստանի Հանրապետութեան Վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի ողջոյնի խօսքը, որ ընթերցեց Լիբանանի մօտ Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպան Վահագն Աթաբեկեան։ Վարչապետը յայտնած է, որ հայկական լրատուամիջոցները այսօր կանգնած են բազմաթիւ մարտահրաւէրներու դիմաց՝ թէ՛ Հայաստանի, թէ՛ Արցախի եւ թէ Սփիւռքի մէջ՝ շեշտելով, որ իրենց էութեամբ ու բովանդակութեամբ իրարմէ տարբեր մարտահրաւէրներու քննարկումն ու լուծման ուղիներ գտնելը համազգային օրակարգի հարցեր են։ Փաշինեան դիտել տուած է, որ հայ մամուլը առանցքային դերակատարութիւն ունի հայութեան վերաբերող ամէն տեսակի հարցերուն միջազգային հեղինակութիւն տալու առումով։

Վերջապէս, խօսք առաւ համագումարի պատուոյ հիւր, ՀՀ վարչապետի Տիկին եւ «Հայկական Ժամանակ» թերթի գլխաւոր խմբագիր Աննա Յակոբեան։ Ան ըսաւ, որ մամուլը ամբողջ աշխարհին մէջ ճգնաժամ կ՚ապրի եւ ասոր անմասն չի մնար հայ մամուլը։ Դիտել տալով, որ արհեստագիտութեան արագ յառաջացումով ընկերային ցանցերը հետզհետէ կը փոխարինեն աւանդական մամուլը, մանաւանդ տեղեկատուական ոլորտին մէջ, բայց եւ այնպէս մամուլը, լրատուութեան կողքին, ունի նաեւ հասարակութիւնը կրթելու, գաղափարներ յառաջ բերելու, խորքային քննարկումներ յարուցելու, կենսական հարցեր արծարծելու եւ հարցերու լուծման բանալիներ որոնելու առաքելութիւն։ Հետեւաբար, ան կոչ ուղղեց կազմակերպուած ձեւով արձագանգել հայ մամուլի մարտահրաւէրներուն։

 ***

Օրուան Բ. նիստին թեման էր «Հայաստան-Արցախ-Սփիւռք համագործակցութիւն – խնդիրներ եւ ընելիքներ»։ Այս նիստին ելոյթ ունեցան Ժիրայր Չոլաքեան («Նոր Յառաջ», Ֆրանսա), Վահրամ Պօղոսեան («Արցախփրէս», Արցախ) եւ Վահագն Գարագաշեան՝ «Հորիզոն», Քանատա (հեռակապով), որուն ատենապետն էր Շահան Գանտահարեան («Ազդակ», Լիբանան)։ Վերջինս դիտել տուաւ, որ ներկայ դրութեամբ զանգուածային լրատուամիջոցները վաղուց դուրս եկած են դասական ընկալումներէ, որովհետեւ ժամանակակից վըրչուըլ (virtual) աշխարհակարգի փիլիսոփայութիւնը հայկական լրատուամիջոցներուն համար նորարարութիւնը կամ անվերջ փոփոխութիւնը կը վերածէ ո՛չ թէ միջոցի, այլ նպատակի։ Չոլաքեան իր ելոյթին մէջ անդրադարձաւ ինքնիշխանութեան կարեւորութեան մասին, որ համագործակցութեան նախապայմաններէն մէկն է, ապա թէ ոչ այդ կը դառնայ ինքնախաբէութիւն։ Իսկ Պօղոսեան խօսեցաւ Արցախի մէջ մամուլի դիմագրաւած մարտահրաւէրներուն մասին։ Ան լուսարձակի տակ առաւ Արցախի հակամարտին առնչուած լրատուութեան մէջ հայ մամուլին ջանքերը միացնելու աշխատանքին կարեւորութիւնը։ Բ. նիստին վերջին զեկուցաբերն էր Վահագն Գարագաշեան, որ հեռակապով անդրադարձաւ «Հակահայ քարոզչութեան դէմ տեղեկատուական պատերազմը» նիւթին։ Ան դիտել տուաւ, թէ Հայաստանը ռազմավարական, դիւանագիտական եւ տեղեկատուական պատերազմի մէջ է իր թշնամիներուն դէմ եւ լուսարձակի տակ առաւ հետեւողական աշխատանք տանելու, քարոզչական մեր կառոյցը վերահունաւորելու կարեւորութիւնը։

***

Գ. նիստին նիւթն էր «Մամուլը եւ նորարար արհեստագի­տութեան մարտահրաւէրները», որուն ատենապետեց Միքայէլ Հաճեան (հրապարակագիր)։ Ան լուսարձակի տակ առաւ մերօրեայ սրընթաց աշխարհին մէջ մամուլին դիմաց ցցուած տարբեր ու բազմաթիւ դժուարութիւններուն հակազդելու անհրաժեշտութիւնը։ Առաջին զեկուցաբերն Արամ Անանեան («Արմէնփրէս», ՀՀ) ներկայացուց «Հայկական տպագիր մամուլի ապա­գան. ինչպէ՞ս մրցունակ մնալ թուային դարաշրջանին մէջ» նիւթը։ Ան շեշտեց, որ ասիկա միայն հայկական խնդիր չէ, այլ ընդհանրապէս մամուլին դիմագրաւած հիմնական հարցերէն է` կացութիւնը նկատելով նախաճգնաժամային եւ անհրաժեշտ սեպելով ապագայ բեմագրութիւնը սերտելու եւ կանխատեսելու, որպէսզի կարելի ըլլայ փոփոխութիւններուն արձագանգել։ Երկրորդ զեկուցաբերը` Վիգէն Աւագեանը («Վանայ Ձայն» ռատիօկայան, Լիբանան) իբրեւ նիւթ ունեցաւ «Մամլոյ սպասաւորի կերպարը՝ նորա­րար արհեստագիտութեան օրերուն»։ Ան բաղդատական մը կատարեց մամլոյ սպասաւորին նախապէս մարմնաւորած կերպարին, յատկութիւններուն եւ ներկայիս` կազմակերպ քաոսին մէջ անոր պարզած կերպարին միջեւ։ Զեկուցաբերը շեշտեց, որ փոխուած են միջավայրը, աշխատանքային ոլորտը, պայմանները, սահմաններն ու սկզբունքները, ուստի մամլոյ այսօրուան սպասաւորին թիրախը պէտք է ըլլայ իւրայատկութիւնը, ստեղծագործական արտակարգ ճիգը, արագօրէն տեղեկահաւաք կատարելը, լուրերը մշակելն ու տարածելը` միշտ պահելով ճշմարտութիւնն ու ճշգրտութիւնը։ Յաջորդիւ, Նայիրի Հոխիկեան («Շանթ» TV, ՀՀ) խօսեցաւ «Արեւմտեան Հայաստանի ազգային ինքնութիւնը պահպանող հայերու գործօն հայ-թուրքական յարաբերութիւններուն եւ հայկական ինքնագիտութեան մէջ» նիւթին մասին` դիտել տալով, որ 2008 թուականէն ի վեր յաճախակի այցելութիւններ տուած է արեւմտեան Հայաստան, ուր քարեղէն արժէքներուն կողքին իր ուշադրութեան կիզակէտը դարձած են հայկական արմատներ ունեցող անհատները, որոնք պահած են իրենց ինքնութիւնը։ Ան անդրադարձաւ այս գծով լրատուամիջոցներուն կատարելիք աշխատանքին մասին։ Գ. նիստի վերջին զեկուցաբերն էր Ահարոն Շխրտըմեան (Yerepouni կայքէջ, Լիբանան), որուն նիւթն էր «Տպագիր մամուլը եւ նոր իրա­կա­նութիւն»։ Ան կարեւոր նկատեց զատորոշել Հայաստանի եւ Սփիւռքի մամուլը, որովհետեւ իւրաքանչիւրը ունի տարբեր հարթութիւն, տարբեր պայմաններ ու իրականութիւն։ Ըստ անոր, տպագիր եւ ելեկտրոնային մամուլը զիրար կ՚ամբողջացնեն, սակայն բոլոր պարագաներուն ալ կարիքը կայ յանձնառու հրապարակագիրի, արհեստավարժ լրագրողի, որոնք պատասխանատու աշխատանք կը կատարեն։

***

Օրուան վերջին նիստը կը կրէր «Լրատուութիւնը եւ ընկերային ցանցերը» խորագիրը։ Նիստին ատենապետ Զաւէն Թորիկեան («Հայրենիք», Պոսթոն) հակիրճ տողերու մէջ ներկայացուց վերնագրումի եւ էջադրումի կարեւորութիւնը եւ անոր ստեղծած կացութիւնը։ Գայիանէ Առաքելեան ներկայացուց («Նոյեան Տապան», ՀՀ) «YouTube-եան եւ Facebook-եան հեռարձակումները որպէս «մետիա»ի անկախութեան նոր գործիք եւ հնարաւորութիւն» նիւթը, ուր անդրադարձաւ մամուլի տնտեսական ազատութեան կարեւորութեան եւ ընկերային ցանցերուն ընծայած տարածքին մասին եւ նշեց, որ եթէ անցեալին խմբագիրները կ՚որոշէին մամուլի բովանդակութիւնը, ապա ներկայիս ընկերային ցանցերը կը կատարեն այդ մէկը։ Սաթիկ Սէյրանեան («168 Ժամ», Լրագրողներու միութեան նախագահ, ՀՀ) ներկայացուց «Հայաստանեան մամուլը թաւշեայ իրադարձութիւններէն յետոյ. մարտահրաւէրներ» նիւթը, ուր խօսեցաւ Հայաստանի մէջ ստեղծուած վերջին քաղաքական կացութեան ազդեցութիւնը Հայաստանի լրագրութեան դաշտին վրայ, ի մասնաւորի անհանդուրժողական մթնոլորտը։ Ապա, զեկոյց ներկայացուց Գեղամ Մանուկեան («Երկիր Մեդիա», ՀՀ) «Ամբողջական փոխ-ճանաչման խնդիրը հայկական մամուլին մէջ» նիւթով, ուր դիտել տուաւ, որ մամուլը կարգ մը խնդիրներ կ՚արծարծէ ընտրողական մօտեցումով եւ, հետեւաբար, հոն կը պակսին իսկական փոխ-ճանաչումը։ Վերջապէս, ելոյթ ունեցաւ Աբօ Չափարեան («Հայ Կեանք», Լոս Անճելըս) «Ազատ մամուլին դերը եւ առաքելութիւնը արագընթաց փոփոխութեան ենթակայ տեղեկատուական դաշտէն ներս» նիւթով։ Ան ընդգծեց մամուլին դերակատարութեան մասին ընթերցողին արթնութեան եւ սուտը ճշմարիտէն զանազանելու մասին ու դիտել տուաւ, որ մամուլը նաեւ զարգացման աղբիւր է։

***

Հայ մամուլի համահայկական համաժողովը երեկոյեան աւարտեց իր օրուան նիստերը, որմէ ետք մասնակիցները մեկնեցան Պիքֆայայի Ս. Աստուածածին Վանք, ուր ներկայ գտնուեցան «Հայ Պարի Երեկոյ»ին։

Համագումարին երկրորդ օրուան ընթացքին գումարուած Ե. նիստին նիւթն էր՝ «Տեղեկատուական անվտանգութիւնը եւ լրատուութեան հաւաստիութիւնը»: Նիստին ատենապետ Արա Պուլուզեան («Ապառաժ», Արցախ) հակիրճ տողերով ներկայացուց նիւթը ու դիտել տուաւ, թէ տեղեկատուութիւնը զէնք է, որ կարելի է օգտագործել քաղաքական, ազգային եւ տարբեր նպատակներով՝ միշտ յարգելով կարմիր գիծերը: Առաջին զեկուցաբերը՝ Նորեկ Գասպարեանը («Ազատ Արցախ», Արցախ) ներկայացուց «Սեփական ստորագրութեան հաւաստիութիւնը» նիւթը: Գասպարեան շեշտը դրաւ քառօրեայ պատերազմի ընթացքին լրագրութեան ասպարէզին մէջ գործողներուն զգօնութեան, միասնականութեան եւ շինիչ դերակատարութեան վրայ՝ հաստատելով, որ անոնք փաստեցին, թէ խօսքը զէնքի ուժ ունի, ուստի պէտք է լաւապէս տիրապետել անոր, այլապէս անիկա կրնայ հակառակ ազդեցութիւն ունենալ: Երկրորդ զեկուցաբեր Արտակ Ալեքսանեան (Արմենիա TV, ՀՀ) անդրադարձաւ «Տեղեկատուութեան անվտանգութիւններու լրատուութեան հաւաստիութիւնը հեռարձակուող մամուլին մէջ» նիւթին: Ալեքսանեան շեշտեց, որ պէտք է միշտ գիտակցիլ, որ թշնամին կը հետեւի մեզ, ուստի զգոյշ պէտք է ըլլալ: Արա Գոչունեան («Ժամանակ», Պոլիս) յաջորդ զեկուցաբերն էր, որ ներկայացուց «Հայ մամուլը որպէս աշխարհատարած ցանց» նիւթը՝ շեշտելով, թէ այսօր, աշխարհով մէկ սփռուած ըլլալով, իւրաքանչիւրը ունի իր աշխատելադաշտը, սակայն անհրաժեշտ նկատեց տարբեր որակի ու մակարդակի ցանցի ստեղծման աշխատանքի լծուիլ: Այս ծիրին մէջ, ան ըսաւ, որ միասնաբար պէտք է գործենք մարդուժի պատրաստութեան, գովազդներու ապահովման, լեզուի պահպանման ուղղութեամբ՝ արեւմտահայերէնի ճակատագիրին տէրը միայն Սփիւռքը չնկատելով: Ե. նիստի վերջին զեկուցաբերը՝ Թաթուլ Յակոբեան («Անի» կեդրոն) անդրադարձաւ «Արցախին մէջ հող յանձնելու թեման հայկական լրատուամիջոցներու մէջ» նիւթին, որ, ըստ անոր, յաճախ օգտագործուած է անհարկի ատելութիւն սերմանելու այս կամ այն ղեկավարին դէմ, զայն քննադատելու եւ անոր դէմ անվստահութիւն ստեղծելու: Ան շեշտեց, որ Արցախի հողային զիջումներու լուրերուն վերաբերող մամլոյ հաղորդագրութիւններուն մէջ կան իրականն ու ոչ իրականը, սակայն այս բոլորին մեկնաբանման ձեւերն ու լուրի փոխանցման ոճերը կը տարբերին՝ իւրաքանչիւր թերթի որդեգրած քաղաքականութենէն մեկնած:

Կարճ դադարէ ետք ժողովը սկսաւ իր Զ. նիստին՝ «Համահայկական խնդիրներ եւ միջազգային հանրային կարծիքի ձեւաւորում» նիւթով՝ Սեւակ Յակոբեանի («Զարթօնք», Լիբանան) ատենապետութեամբ: Ան խօսեցաւ արտաքին եւ ներքին ճակատի վրայ հայաստանեան եւ սփիւռքահայ լրատուամիջոցներուն ունեցած դերակատարութեան՝ շեշտելով, որ մանրամասնութիւններով զբաղելու եւ անոնցմով տարուելու փոխարէն, պէտք է թափանցել խորքային հարցերուն էութեան մէջ եւ ըստ այնմ աշխատանքի լծուիլ՝ միասնաբար, համակարգուած կերպով:

Աննա Կարապետեան («Օրեր», Չեխիա) լուսարձակի տակ առաւ «Համացանցային կայքէջեր եւ մամուլի խնդիրներ»ը՝ յայտնելով, որ լրատուական միջոցներու տեղեկատուութիւնը ունի երեք բաժին՝ հայերէնով լուրեր, օտար լեզուով լուրեր՝ հայերէն չգիտցող հայերուն համար եւ օտար լեզուով հայկական լուրեր, որոնց թիրախը օտար հանրային կարծիքն է ու անդրադարձաւ լրատուական դաշտերուն մէջ թշնամիին կողմէ մեզի դէմ կազմակերպուած եւ հետեւողական աշխատանքին: Յաջորդ զեկուցաբերը՝ Արտաշէս Շահպազեան (ՀՅԴ մամլոյ դիւան, ՀՀ) խօսեցաւ «Միասնական հայ մամուլը համահայկական խնդիրների հետապնդման ճակատում» նիւթին մասին: Ան շեշտեց, որ Հայաստան-Արցախ-Սփիւռք եռամիասնութեան փարոսը պէտք է իր դերը ունենայ նաեւ հայկական լրատուադաշտին մէջ՝ նշելով, թէ ատիկա կարելի է, իսկ փաստը՝ Սուրիոյ պատերազմական վիճակին մէջ գտնուող հայութեան ապրած վիճակին, Քեսապի գրաւումին արձագանգելու ատեն որդեգրուած համահայկական ուղեգիծն էր, որ իր շինիչ դերակատարութիւնը ունեցաւ նաեւ արտաքին աշխարհին վրայ ազդելու առումով: Այս նիստին վերջին զեկուցաբերը՝ Ռոպէր Աթթարեան («Ռատիօ Վատիկան», հայկական բաժին) լուսարձակի տակ առաւ՝ «Հանրային կարծիքի ձեւաւորումը եկեղեցական միջավայրէն ներս. փորձեր եւ ձեռքբերումներ» նիւթը եւ ներկայացուց Իտալիոյ մէջ իրենց կողմէ կատարուած ու յաջողած նախաձեռնութիւնը, որ կը միտէր եկեղեցւոյ ճամբով հասնիլ հանրային կարծիքին: Ըստ անոր, հայութեան եւ Հայոց Ցեղասպանութեան մասին իտալացիները իրազեկ դարձնելու առաջադրանքով դիմում կատարուած է իտալական հոգեւոր կառոյցներուն՝ խնդրելով, որ Ապրիլ 24-ին մօտիկ Կիրակի օրը Հայոց Ցեղասպանութեան նահատակներուն յիշատակը ոգեկոչուի, ինչ որ դուռ բացաւ թերթերուն կողմէ այս մասին արձագանգելու։

***

Ճաշի դադարէն ետք հայ մամուլի նուիրուած համահայկական համագումարը վերսկսաւ իր աշխատանքներուն, իբրեւ նիւթ ունենալով՝ «Հայ մամուլի դերը հայ ինքնութեան պահպանման մէջ. լեզու եւ մշակոյթ», իսկ ատենապետն էր Անի Եփրեմեան («Արարատ», Լիբանան): Ան յայտնեց, որ հայ կեանքի հայելին է հայ մամուլը, մեր հաւաքական խիղճին ձայնը, նաեւ յուսատու փարոսը, որ պէտք է դէպի ապահով եւ առողջ ափ առաջնորդէ ժողովուրդը: Առաջին զեկուցաբերն էր Հրաչ Սեփեթճեան («Նոր Օր», Լոս Անճելըս), իսկ նիւթը՝ «Արեւմտահայերէնի խնդիրները եւ այսօրուան հայ մամուլը»: Ան դիտել տուաւ, որ արեւմտահայերէնին ապրուստի միջավայրերն են՝ տունը, դպրոցը, եկեղեցին եւ մամուլը, նշելով, թէ այսօր որոշ նահանջ կայ ամէնուրեք, թէեւ տարածաշրջանի համաձայն, այդ անկումի մակարդակը կը տարբերի։ Ան նշեց, որ սփիւռքահայ մամուլին պարագան տարբեր է, որովհետեւ իր ոտքին տակ չունի հայրենի հողը եւ պետութիւն մը: Սեփեթճեան յայտնեց, որ լեզուն պէտք է հարստացնել, ուստի ան առաջարկեց ստեղծել համակարգող եւ մնայուն յանձնախումբ մը, որ այս առնչութեամբ աշխատանք տանի, նկատի ունենալով սերնդափոխութիւնը եւ քայլ պահելով նորօրեայ զարգացումներուն հետ: Յակոբ Պալեանի (հրապարակագիր, Ֆրանսա) նիւթն էր՝ «Հայ մամուլը (հայաբարբառ եւ օտարաբարբառ) յանձնառու ինքնութեան պատուանդան»: Ան ըսաւ, որ ինքնութեան պահպանման համար գրաւոր եւ մնայուն մամուլը կարեւոր է՝ անդրադառնալով ընդհանրապէս մամուլին եւ լրագրողի կերպարին: Պալեան շեշտը դրաւ յատկապէս հայ մամուլին վրայ՝ ընդգծելով, որ անիկա պէտք է պահպանէ առարկայականութիւնն ու բարոյական ըմբռնումը, մանաւանդ որ ունի ընկերաքաղաքական կարեւոր դեր, կը հանդիսանայ ինքնութեան, մշակոյթի ու լեզուի պահպանման կռուան: Վարուժան Արք. Հերկելեան («Հասկ» եւ «Արծիւ», Լիբանան) ներկայացուց՝ «Եկեղեցական մամուլի ի սպաս հայ լեզուի եւ մշակոյթի պահպանման եւ զարգացման» նիւթը: Ան դիտել տուաւ, որ առողջ ժողովուրդ կը նշանակէ առողջ ոգի, առողջ միտք, ինչպէս նաեւ առողջ վարք ու լեզու, որոնք կ՚ապահովեն առողջ ապագայ, իսկ հոգեւոր գրականութիւնը չի սահմանափակուիր Աստուածաշունչի եւ Աւետարանի դասերէն կամ սուրբերու կեանքէն օրինակներ քաղելով, այլ հոն կը թարգմանուի Աւետարանի ոգին, որ ուղղակի եւ անուղղակի կերպով ենթահող կը հանդիսանայ հայ մարդակերտումին: Է. նիստի վերջին զեկուցաբեր կիպրաբնակ Աւետիս Փօշողլեան («Արարատ», Լիբանան) անդրադարձաւ «Մամուլը, լեզուն եւ մշակոյթը» նիւթին: Ան հաստատեց, որ մամուլը, լեզուն եւ մշակոյթը անքակտելի են՝ յատկապէս լուսարձակի տակ առնելով մամուլին դերակատարութիւնը մայրենիին եւ մշակութային արժէքներու պահպանման մէջ: Ապա, ան անդրադարձաւ այն երեւոյթին, որ այսօր մամուլի լեզուն երկընտրանքի առջեւ է՝ կա՛մ բարձրորակ լեզու, որ կրնայ մատչելի չըլլալ նոր սերունդին, եւ անորակ, պարզունակ լեզու, որ ընդունելի կրնայ չըլլալ ընթերցողներու զանգուածին կողմէ, ու շեշտեց, որ մամուլը առաքելութիւն է լեզուին եւ մշակոյթին նկատմամբ:

***

Երկրորդ օրուան վերջին նիստին նիւթն էր՝ «Հայ մամուլն ու բազմակարծութեան կարեւորութիւնը. խօսքի ազատութեան խնդիրներ», ատենապետը՝ Դաւիթ Յակոբեան («Երկիր Մեդիա», ՀՀ): Ան յայտնեց, որ իբրեւ աշխարհասփիւռ ժողովուրդ, որ կ՚ապրի տարբեր երկիրներու մէջ, հայկական մամուլը եւս ունի տուեալ երկրին համապատասխան պայմանները, պահանջները, առաջադրանքները, պատասխանատուութիւնները, իսկ Հայաստանի մէջ միշտ ալ մամուլի ազատութիւն գոյութիւն ունեցած է: Առաջին զեկուցաբերն էր Արմինէ Օհանեան՝ («Հրապարակ», ՀՀ) «Խօսքի ազատութեան կայացման 30-ամեայ ուղին. հանրային աջակցութիւն եւ իշխանութեան դիմադրութիւն» նիւթով: Ան ըսաւ, որ 30 տարուան ուղին բաւական բարդ եղած է, սակայն միշտ ալ կարելի եղած է տարբեր ձեւերով լուծումներ գտնել: Օհանեան խօսեցաւ հիմնական երեք ժամանակաշրջաններու մասին՝ խորհրդային տարիներ, երբ անազատութեան եւ վախի մթնոլորտ կը տիրէր, 1991-էն ետք, երբ ազատութեան գինն ու արժէքը գիտցան ո՛չ միայն լրագրողները, այլ նաեւ ժողովուրդը, եւ վերջին տարիները: Զարմիկ Պօղիկեան («Գանձասար», Սուրիա) խօսեցաւ «Ազատ խօսքի ընկալման հարցեր»ուն մասին՝ նախ անդրադառնալով սփիւռքահայ մամուլի յառաջացման ու զարգացման տուն տուած պատճառներուն, ու անոր անցած ուղիին: Ան նշեց, թէ սփիւռքահայ մամուլը միշտ ալ ունեցած է ազատ խօսելու եւ գործելու տարածք՝ նպատակ ունենալով քննական միտք պատրաստել, մշակոյթ ու լեզու պահպանել ու տարածել: Ապա ան անդրադարձաւ ազատ խօսքի ընկալման տարբեր երեսներու, քննադատելու եւ քննադատութիւն ընդունելու երեւոյթներուն: Երուանդ Ազատեանի («Պայքար») նիւթն էր՝ «Նշումներ սփիւռքահայ մամուլին մասին»: Ան ըսաւ, որ մամուլին դերը միայն իրադարձութիւններուն մասին իրազեկել չէ, այլ անկէ անդին է, համախմբել է ընթերցողը հաւաքական որոշ նպատակներու շուրջ, մղիչ ոյժ հանդիսանալ եւ հայութեան ձգտումներուն ծանօթացնել: Ապա սփիւռքահայ մամուլին մասին մանրամասն տուեալներ փոխանցեց՝ զայն բաժնելով երկու գլխաւոր խումբերու՝ կուսակցական մամուլ եւ անկախ-այլընտրանքային:

Նշենք, որ իւրաքանչիւր նիստի կը յաջորդէին լայն քննարկումներ:

***

Նախքան եզրափակման նիստը, համաժողովը կայացուց իր վերջին նիստը՝ «Հայ մամուլը եւ ազգային պահանջատիրութիւնը» նիւթով: Նախ, նիստի ատենապետ Սեդա Խտըշեան (Ազգային կեդրոնական վարչութիւն, Անթիլիաս) ըսաւ, որ պահանջատիրութեան բաղադրիչներն են հայ ազգային քաղաքական տարրը եւ հայ ժողովուրդի պատմական հողային տարածքը, որ հիմքն է ազատ, անկախ ու միացեալ Հայաստանի, իսկ ասոր մէջ իր դերը ունի հայ մամուլը: Ապա, ան համապարփակ կերպով ներկայացուց արդի պատմութեան քաղաքական իրավիճակներու ազդեցութիւնը մամուլին վրայ ու նշեց, որ հարկ է անցեալի սխալները չկրկնել եւ ասոր մէջ հայ մամուլը մեծ դեր ունի զգաստութեան հրաւիրելով հանրութիւնը:

Առաջին զեկուցաբեր Յակոբ Ասատրեան («Օրեր», Չեխիա) ներկայացուց՝ «Հայ մամուլի մարտահրաւէրները սփիւռքահայ մամուլի հիմնադրամի անհրաժեշտութիւնը» նիւթը: Ներկայացնելէ ետք Հայաստանի եւ Սփիւռքի մամուլի խմբագիրներու կարծիքները հայ մամուլի մասին, որ տասը տարի առաջ լոյս տեսած էր «Օրեր» ամսագիրին մէջ, ան դիտել տուաւ, որ մտահոգութիւնները մնացած են նոյնը, աւելցնելով, որ հայրենիքի եւ Սփիւռքի մարտահրաւէրները տարբեր են: Առ այդ, ան առաջարկեց հիմնադրամ մը ստեղծել հայ մամուլի գոյատեւման համար: Երկրորդ զեկուցաբեր Արամ Շահնազարեան («Ալիք», Իրան) զեկուցեց՝ «Հայ մամուլին դերը պահանջատիրական պայքարի նպատակներու սահմանման, յստակեցման եւ հանրահռչակման գործին մէջ» նիւթով: Ան դիտել տուաւ, որ ընդհանրապէս Հայ Դատի պայքարի եւ պահանջատիրութեան ընկալման ոչ-ճշգրիտ կամ ոչ-ամբողջական մօտեցում գոյութիւն ունի ու շեշտը դրաւ Հայաստանի եւ Սփիւռքի մէջ պահանջատիրական պայքարի ընկալման տարբերութիւններուն վրայ: Շահնազարեան մամուլը շատ յարմար ու օգտակար հարթակ նկատեց հայկական պահանջատիրութեան թղթածրարի մանրամասն յստակեցում ու ուղղութիւն տալու եւ երկխօսութեան թատերաբեմ ըլլալու գծով՝ հասարակական եւ քաղաքական մակարդակներու վրայ: Երրորդ զեկուցաբեր Նազարէթ Պէրպէրեան (հրապարակագիր, Յունաստան) խօսեցաւ ««Ազդակ»ի ներդրումը «Հայկական պահանջատիրութեան» յղացքի տարազումին եւ գաղափարական հունաւորման մէջ» նիւթին մասին: Ան հաստատեց, որ հայ մամուլը յառաջամարտիկը հանդիսացած է հայ ազգային պահանջատիրութեան, որուն մէջ լիբանանահայ մամուլը ընդհանրապէս վճռորոշ դեր ունեցած է: Ապա, ան լուսարձակի տակ առաւ «Ազդակ»ի դերակատարութիւնը՝ մանրամասն անդրադառնալով ճակատագրական տարբեր ժամանակներու թերթին կատարած նախաձեռնութիւններուն, որոնք ծառայեցին ժողովուրդը իր պահանջատիրութեան մէջ սուգէն եւ փակ սրահներէն դէպի փողոց ու միջազգային ասպարէզ տանելու եւ Հայ Դատի քարոզչութիւնը կատարելու:

***

Համագումարը իր աշխատանքները փակեց եզրափակիչ նիստով, ուր մասնակիցները ներկայացուցին իրենց առաջարկները:

Համագումարը իր աւարտին հասաւ վեհափառին եզրափակիչ խօսքով: Գնահատելէ ետք համագումարին թէ՛ նախապատրաստական եւ թէ ընթացիկ աշխատանքները, հայրապետը ըսաւ, որ մամուլը նուիրական արժէք է եւ համագումարին ընթացքին արծարծուած նիւթերը, որոնք բազմազան ու այլազան, այժմէական ու հրատապ էին, պէտք է իրենց շարունակութիւնը ունենան համագումարէն անդին, տարբեր միջոցներով: Ան գնահատեց Հայաստանի, Արցախի եւ Սփիւռքի զանազան շրջանակները ներկայացնող մամլոյ մշակներուն միատեղ ներկայութիւնը, որ ինքնին պերճախօս վկայութիւն է ազգն ու հայրենիքը յուզող հարցերը միասնաբար արծարծելու: Ան խօսեցաւ համագումարին ընթացքին տարակարծութիւններու եւ տարբեր մօտեցումներու առողջ ձեւով քննարկման, որոնք արգելք չհանդիսացան հասարակաց մտահոգութեանց բարձրացման եւ լուծումներու առաջարկութեանց: Կաթողիկոսը ընդգծեց, որ հայ մամուլը սովորական լրատուական եւ տեղեկատուական միջոց չէ, այլ անոր առաքելութիւնը համահայկական արժէք կը ներկայացնէ, իսկ այդ մէկը կարիք ունի ազատութեան, որուն մասին բազմիցս անդրադարձ կատարուեցաւ համագումարին ընթացքին: Հայրապետը անդրադարձաւ նաեւ համագումարին ընթացքին բարձրացած շարք մը այլ խնդիրներու, ինչպէս՝ մամուլի որակի բարձրացման, մարդուժի, լեզուի, համահայկական հարթակ մը ստեղծելուն եւ համագործակցութեան: Վեհափառը ընդգծեց, որ մամուլը հսկայ ներուժ է, եւ հարկ է հմուտ ըլլալ կառուցողական նպատակներ նուաճելու համար անոր օգտագործման մէջ, ու իր նշումները եզրափակեց ըսելով, որ համազգային արժէքներն ու ձգտումները պէտք է դառնան մեր միակամութեան առանցքը եւ հզօրութեան աղբիւրը: