…«Լինում է, չի լինում»,- սովորաբար այսպէս են սկսւում հեքիաթները, բայց մեր հեքիաթի սկիզբը ամբողջովին տարբերւում է ընդունուած ձեւից ու սկսւում է հետեւեալ կերպ.
– Լինում է, էն էլ ո՜նց է լինում…
… Կողք-կողքի, հարեւանութեամբ, մի հիւղակում ապրում են բազմատեսակ թռչուններ, որոնց մէջ առանձնանում են սոխակներն ու մշտատեւ գեղգեղանքով շրջապատը հրապուրող Ծիծեռնակը: Հարեւան հիւղակում ապրում են օձերը, մողէսներն ու բոլոր սողունները: Դրանց մէջ աչքի է ընկնում Սարքօ անունով յայտնի օձը եւ իր խորհըրդատու-օգնական Փիքօ օձը: Այս երկուսը իրենց նախանձութեամբ ու գերերեւակայական ժխտական յատկութիւններով մշտապէս խանգարում են ոչ միայն իրենց հիւղակի ազգակիցների անդորրը, այլեւ հարեւանների` թըռչունների հանգիստըն ու առօրեան:
Ամէնքին յայտնի Ծիծեռնակն իր բնում, եւ դրանից դուրս, անոյշ գեղգեղանքով հրապուրում էր բոլորին:
Դուռ-դրկից, այլ թռչուններ, օրնիբուն զուարճանում են Ծիծեռնակի հիանալի երգեցողութեան տակ, պարում, թռչկոտում` իրենց ախորժալուր ձայնով բերկրանք ու հրճուանք սփռելով ողջ անտառում:
Այս ամէնի մէջ, միակ դժգոհողները թռչունների հարեւանութեամբ ապրող օձերն ու կարիճներն են: Ծիծեռնակի դայլայլը կրծոտում է իրենց հոգին` ինչո՞ւ իրենք չեն կարողանում երգել: Եւ նրանցից ամենայանդուգն օձը` Սարքոն, քաջալերուած իր ընկեր Փիքոյի ոգեւորիչ խօսքերից, որոշում է գնալ հարեւան հիւղակը եւ տեսնել, թէ ինչպէս է երգում Ծիծեռնակը:
Թռչունների հիւղակի շեմին, Սարքօ օձին է կանգնեցնում պահակը`Շէկօ անունով շունը.
– Ինչո՞ւ ես եկել Սարքօ, այստեղ քո տեղը չի…
– Լսիր, բարեկամ Շէկօ, թոյլ տուր ինձ մտնել ներս ու տեսնել թէ ինչպէս են այդպէս գեղեցիկ դայլայլում ծիծեռնակն ու սոխակը:
– Դու ինձ ի՞նչ բարեկամ, Սարքօ, օձը ե՞րբ է բարեկամ եղել, նոյնիսկ` օձը օձին բարեկամ չէ, էլ ո՞ւր մնաց ինձ կամ թռչուններին բարեկամ լինի: Եւ յետոյ, ի՞նչ պիտի տեսնես, տեսնես Ծիծեռնակի երգե՞լը:
– Այո՜, Շէկօ ջան, այո, ես էլ եմ ուզում երգել…
– Ախր երգելը քո բանը չի, դու միայն կարող ես սուլել, իսկ երգել` ոչ: Երգել, կանչել, աղաղակել, հաչել, ոռնալ, եւ այլն,- դրանք յատուկ են միայն քայլող կենդանիներին:
– Բայց ես էլ եմ քայլում…
– Դու չես քայլում Սարքօ, դու սողում ես, քո ամբողջ մարմինը հորիզոնական դիրքի վրայ է, եւ դու, հազիւ ես երբեմն-երբեմն գլուխդ բարձրացնում եւ արտաբերածդ ձայնն էլ` ֆշշոց կամ սուլոց է, դու ի՞նչպէս կարող ես երգել:
– Գիտեմ, որ ես չեմ քայլում, բայց ուզում եմ երգել, ի՞նչ կը լինի, թող նայեմ թէ ինչպէս
է երգում Ծիծեռնակը: Այստեղ, դարպասի մօտից կը հետեւեմ իրեն, գուցէ թէ կարենամ փոքր ինչ կապկել նրան:
– Դէ լա~ւ, որ այդքան խնդրում ես, միեւնոյնն է, բան չի ստացուի, դու ո~ւր, Ծիծեռնակը ո~ւր…, ներս արի:
Եւ այսպէս. Սարքոն դարպասի պռնկից, օրնիբուն, հմայուած նայում էր Ծիծեեռնակի թռիչքը, գեղեցիկ շարժումներին, լսում նրա` մէկը միւսից աւելի թովիչ, գեղգեղուն մեղեդիները: Ինքն էլ էր փորձում թռչել, սուրալ, գեղեցիկ ձայներ արտաբերել, բայց եղածը` մի քանի պտոյտ էր ինքն իր շուրջը, իսկ երգե՞լ` բնաւ չէր ստացւում, բերնից դուրս սահած երկարաւուն ու ոլորուն լեզուից հազի~ւ լսելի սուլոց էր լսւում:
– Չէ~, ոչինչ չի ստացւում, ի՞նչ անեմ,- գանգատւում էր Սարքոն ընկերոջը` Փիքոյին, զայրոյթից էլ աւելի չռած աչքերը տարուբերելով աջ ու ձախ:
– Ի՞նչ պիտի անես, եթէ չես կարողանում նմանուել Ծիծեռնակին, ուրեմն պիտի խայթես նրան, չէ՞ որ դա է մեր յատկութիւնը, մեր բնազդը, մեր պապերից մնացած, ժառանգած սովորութիւնը:
– Այո՜, սիրելիդ իմ Փիքօ, դու ճիշդ ես, բայց ո՞նց մօտենամ Ծիծեռնակին: Նա անընդհատ օդում է, ոչ յաճախ է մտնում բոյնը` ձագուկներին կերակրելու, ի՞նչպէս մօտենամ նրան, այն էլ` սողալով…
– Մի՜ մտածիր, եղբայր իմ, դու Շէկոյի հետ լեզու գտել ես, նա քեզ դարպասից ներս թողնում է, հո մշտապէս չի հսկելու վրադ: Կէսօրուայ էն տաք ժամերին ինքը հանգիստ մրափում է շուքի տակ: Դու առիթը կը գտնես Ծիծեռնակին խայթելու, սողալով կը հասնես նրա բնին` եւ…եւ` սիրտդ կը հովացնես:
Սեփական անկարողութեան գիտակցութիւնից է՜լ աւելի թունոտ, նախանձոտ Սարքոն բազմաթիւ որոգայթներ լարեց արգելք դառնալու համար Ծիծեռնակի թռիչքին ու քնքուշ երգեցողութեանը, մէկ`փակեց նրա բոյնի անցքը, մէկ` իր թոյնը թափեց անցք-դռան պռնկին, մէկ էլ` կոտրեց բոյնի ապակին: Այս ամէնը տեսնում էր անշուշտ Ծիծեռնակը ու խղճում ողորմելի Սարքոյին, որին կուրացրել էր նախանձը, նա ամէն ինչ անում էր խանգարելու համար իր` բնութիւնից տրուած թռչելու եւ երգելու կարողութիւնը:
Պատահեց այնպէս, որ օրերից մի օր, բոյնը մտնելուց յետոյ, Ծիծեռնակը մոռացաւ փակել դուռ-անցքը: Ծիծեռնակին մշտապէս հսկողութեան տակ պահող Սարքոն նկատեց իր համար երանելի պահը: Շէկոն էլ հանգիստ քնած էր: Եւ այն է, Սարքոն պատրաստւում էր մտնել Ծիծեռնակի բոյնը, վրայ հասաւ Շէկոն ու ծանր թաթը դրեց նրա գլխին:
– Հը~…, դու կարծում էիր ես քնած եմ հա՞, ես մշտապէս հետեւել եմ քո արածներին, ու սպասում էի այս վայրկեանին, որպէսզի համոզուեմ, որ դու չես կարող քո էութիւնից դուրս հանել Աստծոյ կողմից տրուած բնազդը: Դու բնութիւնից դատապարտուած ես սողալու եւ թոյնդ թափելու:
Այս ասելով, Շէկոն բռնեց Սարքոյի վզից ու թափով նետեց դարպասից դուրս:
-Այնտեղ` դրսում է քո տեղը, ուր կարող ես քեզ համար սուլել, ֆշշացնել, թոյնդ
թափել, իսկ երգելը` քո բանը չի: Աստուած է ընտրում նրանց` երգիչներին,- ասաց Շէկոն ու ամուր փակեց դարպասը:
… Այստեղ վերջանում է մեր հեքիաթը, եւ, ինչպէս բոլոր հեքիաթներում, երեք խնձոր է ընկնում երկնքից: Առաջինը հեքիաթի հեղինակի համար է, որը դեռ միամտօրէն հաւատում է, թէ ինչ որ մի օր, ինչ որ մի ժամանակ, ամէն մարդ իր տեղը կը գտնի կեանքում` իր կարողութեան սահմաններում:
Քչերն են համոզուած ասում, որ մարդկային հասարակութիւնը հաւասար չէ եւ չի՜ կարող լինել: Ես այդ քչերի մէջ եմ` երկա~ր տարիների փորձառութեան վրայ հիմնուելով: Ամէն մարդ պէտք է հասկանայ, որ մեզանից ամէն մէկը տարբեր ձիրք ունի, տարբեր շնորհ եւ պիտի հասկանայ նաեւ թէ ինքը ինչ կարող է անել եւ ինչ` ոչ: Թէ չէ ինչի նման է, երբ հայերէն հազիւ խօսող մէկը դառնում է հաղորդավար: Երաժշտական ձայնանիշ ու միքրոֆոն չտեսած մէկ ուրիշը` համբաւաւոր երգիչ: Երաժշտանոցը մի կերպ աւարտած մէկն էլ` երգչախմբի ղեկավար: Մէկ կամ մի քանի յօդուած մրոտողն էլ` գրող:
Երկրորդ խնձորն էլ Ծիծեռնակի համար է, որպէսզի նա մշտապէս թեւածի երկնակամարում եւ իր հրաշալի ձայնով ու երգեցողութեամբ ջերմացնի մարդկանց հոգիները:
Երրորդ խնձորը, որը փտած է, մեր խեղճուկրակ Սարքօ օձի համար է: Բնական է, նա չի ուտելու այն, եւ, թերեւս կարողանայ հասկանալ, որ բնութիւնը ինչ որ տուել է իրեն` դրանով պիտի գոհանայ, բաւարարուի:
Կեանքի օրէնքն է. եթէ Աստուած քեզ տուել է սողալու յատկութիւն, ուրեմն` սողա՜, թռչել, երգել կարողացողն էլ` պիտի թռչի ու երգի:
ՀԵՆՐՐԻԿ ԱՆԱՍԵԱՆ